ปํญญา ว่าโดย หมวด
หมวดหนึ่ง
ปัญญา หมายถึง การรู้แจ่มแจ้งสภาวธรรม
หมวดสอง
นัยหนึ่ง
1. โลกิยปัญญา
2. โลกุตตรปํญญา
นัยสอง
1.ปัญญามีอาสวะ
2.ปัญญาไม่มีอาสวะ
นัยสาม
1.ปัญญากำหนดนาม
2.ปัญญากำหนดรูป
นัยสี่
1.ปัญญาที่สหรคตด้วยโสมนัส
2.ปัญญาที่สหรคตด้วยอุเบกขา
นัยห้า
1.ปัญญาที่เป็นทัศศนภูมิ
2.ปัญญาที่เป็นภาวนาภูมิ
หมวด 3
นัยที่หนึ่ง
1.จินตามยปัญญา
2.สุตมยปัญญา
3.ภาวนามยปัญญา
นัยที่สอง
1.ปัญญาที่เป็นปริตตะรัมมณะ
ปัญญาที่ปรารภธรรมที่เป็นกามาวจร เป็นไปด้วยการภาวนา
2.ปัญญที่เป็นมหัคคตารัมมณะ
ปัญญาที่ปรารภรูปาวจรและอรูปววจร เป็นไปด้วยการภาวนา
3.ปัญญาที่เป็นอัปปมาณารัมมณะ
ปัญญาที่ปรารภพระนิพพาน เป็นไปด้วยการภาวนา
นัยที่สาม
1.ปัญญาที่เป็นอายโกศล
ความรู้ชัดด้วยการพิจารณา ว่าอะไรเป็นทางเจริญ อะไรเป็นทางเสื่อม
2.ปัญญาที่เป็นอปายโกศล
ความรู้ชัดด้วยพิจาณาธรรม ว่าเมื่อพิจารณาธรรมเหล่านี้ ธรรมเหล่านี้จักไม่เสื่อม
3.ปัญญาที่เป็นอุปายโกศล
ความรู้ชัดด้วยการตั้งอุบาย ให้ธรรมที่สู่ความเจริญไม่ให้เสื่อมไป
( เป็น ปัญญาที่เป็น อัชฌัตตาภินิเวส ( มุ่งมั่นข้างใน )ด้วยการพิจารณาขันธ์ของตน
เป็น ปัญญาที่เป็น พหิทธาภินิเวส ( มุ่งมั่นภายนอก )ด้วยการพิจารณาขันธ์ของผู้อื่น )
หมวดที่ 4
ญาณในสัจจะ 4 ประการ
1. ทุกขญาณ ความรู้ชัดในทุกข์
2. ทุกขสมุทยญาณ ความรู้ชัดในเหตุแห่งทุกข์
3. ทุกขนิโรโธญาณ ความรู้ชัดในนิโรธ
4. ทุกขนิโรธคามิณีปฏิปทาญาณ ความรู้ชัดในหนทางไปสู่่นิโรธ
ญาณในปฏิสัมภิทา 4 ประการ
1.อัตถะปฏิสัมภิทา
ความรู้ในทุกข์
2.ธัมมะปฏิสัมภิทา
ความรู้ในเหตแห่งทุกข์
3.นิรุตติปฏิสัมภิทา
ความรู้ในนิโรธ
4.ปฏิภาณปฏิสัมภิทา
ความรู้ในการดำเนินมรรค
ความรู้ในปฏิสัมภิทา ย่อมถึงความแตกฉาน 2 ประการ
1.เสขะภูมิ 2. อเสขะภูมิ
2 ภูมินี้จะแจ่มใสได้ ด้วยอาการ 5 ประการ
1.อธิคม การบรรลุเป็นพระอรหันต์
2.ปริยัติ การเล่าเรียนพระธรรม
3.สวนะ การสดับตรับฟังพระธรรม
4.ปริปุจฉา การประกอบซึ่งการอนุโลมและปฏิโลมด้วยการภาวนาเนือง ๆ
5.ปุพพโยคะ การเป็นผู้เคยได้กระทำความเพียรในพระพุทธเจ้าองค์ก่อน ๆ
อะไรเป็น สรีระ ( ร่างกาย ) ของปัญญา
ศีลวิสทธิ และ จิตตะวิสุทธิ เป็นร่างกายของปัญญา
อะไรเป็นมูล ( ต้นตอไปสู่กำเนิด ) ของปัญญา
ทิฏฐิวิสุทธิ กังขาวิตรณวิสุทธิ มัคคามัคญาณทัสสนวิสุทธิ ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ ญาณทัสสนวิสุทธิ เป็นมูล ของปัญญา
อะไรเป็นเครื่องภูมิ ( อุปกรณ์ หรือ กิจ ) ไปสู่ ปัญญา
ขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18 อินทริย์ 22 สัจจะ 4 ปฏิจจสมุปบาท 12 เป็นภูมิของ ปัญญา