ปัญญา...เป็นอย่างไร?
ปัญญา แปลว่า ความรู้โดยประการต่างๆ
อธิบายว่า
ปรีชาหยั่งรู้เหตุผล, ความรู้เข้าใจชัดเจน,
ความรู้เข้าใจแยกได้ในเหตุผล ดีชั่ว คุณโทษ ประโยชน์มิใช่ปะโยชน์ เป็นต้น และรู้ที่จะจัดแจง จัดสรร จัดการ ดำเนินการ ทำให้ลุผล ล่วงพ้นปัญหา,
ความรอบรู้ในกองสังขารมองเห็นตามเป็นจริง
ปัญญา มี ๓ คือ
๑. จินตามยปัญญา ปัญญาเกิดจากการคิดพิจารณา (โยนิโสมนสิการ)
๒. สุตมยปัญญา ปัญญาเกิดจากการสดับเล่าเรียน (ปรโตโฆสะ)
๓. ภาวนามยปัญญา ปัญญาเกิดจากการปฏิบัติบำเพ็ญ (หมายถึง ญาณอันเกิดขึ้นแก่ผู้อาศัยจินตามยปัญญา [ได้แก่พระพุทธเจ้าและพระปัจเจกพุทธเจ้า] หรือญาณอันเกิดขึ้นแก่ผู้อาศัยทั้งสุตมยปัญญาและจินตามยปัญญาขะมักเข้นมนสิการในสภาวธรรมทั้งหลาย) (ที.ปา.๑๑/๒๒๘/๒๓๑, อภิ.วิ.๓๕/๗๙๗/๔๒๒)
เรียบเรียงและสรุปความจาก พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต)