หัวข้อ: บาลีวันละคำ กาสาวกัณฐะ เริ่มหัวข้อโดย: ปัญญสโก ภิกขุ ที่ มิถุนายน 04, 2016, 10:03:55 pm บาลีวันละคำ
กาสาวกัณฐะ technical term ในคัมภีร์ อ่านว่า กา-สา-วะ-กัน-ถะ ประกอบด้วย กาสาว + กัณฐะ (๑) “กาสาว” (กา-สา-วะ) รูปศัพท์เดิมมาจาก กสาว + ณ ปัจจัย “กสาว” (กะ-สา-วะ) รากศัพท์มาจาก - (1) ก (น้ำ) + สิ (ธาตุ = เสพ, กิน) + อว ปัจจัย, แปลง อิ (ที่ สิ) เป็น อา : ก + สิ = กสิ > กสา + อว = กสาว แปลตามศัพท์ว่า “รสเป็นเหตุให้ดื่มน้ำ” (เมื่อรสชนิดนี้ไปกลั้วที่คอ ก็จะเกิดอาการอยากดื่มน้ำ) (2) ก (น้ำ) + สุ (ธาตุ = ฟัง) + อ ปัจจัย, แปลง อุ (ที่ สุ) เป็น โอ, แปลง โอ เป็น อาว : ก + สุ = กสุ > กโส > กสาว + อ = กสาว แปลตามศัพท์ว่า “รสที่ยังน้ำให้ได้ยิน” (คือทำให้เรียกหาน้ำ) “กสาว” มีความหมายหลายอย่าง คือ : (1) ดินเปียก หรือยางชนิดหนึ่งที่ใช้เป็นสีทาฝาผนัง (a kind of paste or gum used in colouring walls) (2) น้ำยาห้ามเลือดที่ต้มกลั่นจากพันธุ์ไม้ (an astringent decoction extracted from plants) (3) (น้ำ) มีรสฝาด (astringent) (4) (ผ้า) มีสีเหลืองปนแดง, มีสีส้ม (reddish-yellow, orange coloured) (5) (ความหมายทางธรรม) อกุศลมูล, กิเลสที่ย้อมดุจน้ำฝาด (the fundamental faults) กสาว + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อะ (ที่ ก-) เป็น อา (ตามสูตรบาลีไวยากรณ์ว่า “ด้วยอำนาจปัจจัยที่เนื่องด้วย ณ”) : กสาว + ณ = กสาว > กาสาว แปลตามศัพท์ว่า “-ที่ย้อมด้วยนำฝาด” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า - “กาสาว-, กาสาวะ : (คำนาม) ผ้าย้อมฝาด, เขียนเป็น กาสาว์ ก็มี. (ป.).” ในที่นี้ “กาสาว” หมายถึง ผ้าที่เป็นเครื่องนุ่งห่มของบรรพชิตในพระพุทธศาสนา ซึ่งคนไทยเรียกรู้กันว่า “ผ้าเหลือง” (๒) “กัณฐะ” บาลีเป็น “กณฺฐ” (กัน-ถะ) รากศัพท์มาจาก - (1) กํ (ศีรษะ) + ฐา (ธาตุ = ตั้งอยู่) + กฺวิ ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ กํ เป็น ณฺ (กํ > กณฺ), ลบสระที่สุดธาตุและ กฺวิ : กํ > กณฺ + ฐา + กฺวิ = กณฺฐากฺวิ > กณฺฐา > กณฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นที่ตั้งแห่งศีรษะ” (2) กมฺ (ธาตุ = ปรารถนา) + ฐ ปัจจัย, ลบ มฺ ที่สุดธาตุ (กมฺ > ก), ซ้อน ณฺ : กมฺ > ก + ณฺ + ฐ = กณฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะที่ปรารถนาข้าวสุกเป็นต้น” (3) กณฺ (ธาตุ = ส่งเสียง) + ฐ ปัจจัย : กณฺ + ฐ = กณฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องออกเสียง” “กณฺฐ” หมายถึง คอ (neck), คอหอย (throat) “กณฺฐ” ภาษาไทยเขียน “กัณฐ์” (กัน) เช่นคำว่า “ทศกัณฐ์” แปลว่า “ผู้มีสิบคอ” กาสาว + กณฺฐ = กาสาวกณฺฐ > กาสาวกัณฐะ แปลว่า “ผู้มีผ้ากาสาวะผูกไว้ที่คอ” พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “กาสาวกณฺฐ” ว่า the “yellow necks” those whose necks are dressed in yellow (“คอสีเหลือง” ผู้ซึ่งคอของเขาถูกแต่งด้วยสีเหลือง) ในคัมภีร์กล่าวไว้ว่า ในอนาคตกาลนานไกล เมื่อพระศาสนาเสื่อมถึงที่สุด บรรพชิตจะแต่งกายเหมือนชาวบ้าน เพียงแต่มีผ้าเหลืองผูกไว้ที่คอเท่านั้นเป็นเครื่องหมายให้รู้ว่าเป็นภิกษุ ชีวิตปกติก็จะประกอบอาชีพ มีครอบครัวเยี่ยงชาวบ้านธรรมดา ท่านเรียกบรรพชิตในยุคสมัยนั้นว่า “กาสาวกณฺฐ > กาสาวกัณฐะ > ผู้มีผ้ากาสาวะผูกไว้ที่คอ” : ผ้ากาสาวพัสตร์สามารถรองรับความเป็นสมณะได้เสมอมา : แต่ไม่สามารถรับรองความเป็นสมณะได้เสมอไป นาวาเอก ทองย้อย แสงสินชัย |