มานะ ๙ ประการ ประหารด้วยอรหัตตมรรค
มานะชื่อว่า วิธา ดังเช่นในประโยคว่า วิธา(มานะ) ว่าเราดีกว่าเขา.
ในที่นี้มุ่งหมายเอาวิธาที่แปลว่า มานะ นั้น.
อันที่จริง มานะ ท่านเรียกว่าวิธา เพราะจัดแจงด้วยอำนาจที่ให้ถือว่าดีกว่าเขา เป็นต้น.
ด้วยคำว่า เสยฺโย หมสฺมิ นี้ท่านกล่าวถึงมานะ ๓ อย่าง คือ ดีกว่าเขา เสมอเขา เลวกว่าเขา.
แม้ในสทิสวิธา และหีนวิธา ก็มีนัยเดียวกันนี้.
ที่จริง มานะนี้มี ๙ อย่าง คือ
- คนดีกว่าเขามีมานะ ๓ อย่าง
- คนเสมอเขามีมานะ ๓ อย่าง
- คนเลวกว่าเขามีมานะ ๓ อย่าง.
๑. คนดีกว่าเขา
บรรดามานะ ๙ อย่างนั้น สำหรับคนดีกว่าเขา มานะว่าเราดีกว่าเขา ย่อมเกิดขึ้นแก่พระราชาและบรรพชิต.
๑.๑ พระราชาย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า ใครหรือจะมาสู้เราได้ ไม่ว่าจะทางราชอาณาเขต ทางราชทรัพย์ หรือว่าทางไพร่พลพาหนะ.
ฝ่ายบรรพชิตก็ย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า ใครเล่าจะมาทัดเทียมเราได้ด้วยศีลคุณ และธุดงคคุณ เป็นต้น.
๑.๒ แม้มานะว่า เราเสมอเขาสำหรับคนดีกว่าเขา ก็ย่อมเกิดขึ้นได้แก่พระราชาและบรรพชิตนั้นเช่นกัน.
พระราชาย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า อะไรล่ะที่จะมาแตกต่างกันระหว่างเรากับราชาอื่นๆ ไม่ว่าจะทางราชอาณาเขต ทางราชทรัพย์ หรือว่าทางไพร่พลพาหนะ.
ฝ่ายบรรพชิตก็ย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า อะไรเล่าที่จะมาผิดแผกกัน ระหว่างเรากับภิกษุอื่น ไม่ว่าจะโดยศีลคุณหรือธุดงคคุณ เป็นต้น.
๑.๓ แม้มานะว่า เราเลวกว่าเขาสำหรับคนดีกว่าเขา ก็ย่อมเกิดขึ้นได้แก่พระราชาและบรรพชิตนั้นเช่นกัน.
พระราชาองค์ใดมีราชอาณาเขต ราชทรัพย์ หรือไพร่พลพาหนะเป็นต้น ไม่สมบูรณ์มากนัก. พระราชาองค์นั้นย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า เขาสักแต่เรียกเราว่าพระราชาไปอย่างนั้นเอง อย่างเราน่ะรึ ชื่อว่าราชา.
ฝ่ายบรรพชิตที่ลาภสักการะน้อย ก็ย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า เขาก็เพียงแต่เรียกเราว่า พระธรรมกถึก พหูสูต พระมหาเถระ ไปอย่างนั้นเอง อย่างเราไม่มีลาภสักการะ จะเป็นพระธรรมกถึก เป็นพหูสูต เป็นมหาเถระ ไปได้อย่างไร. 
สำหรับคนเสมอเขามานะว่า เราดีกว่าเขา เป็นต้น ย่อมเกิดขึ้นแก่อำมาตย์ เป็นต้น.
๒.๑ อำมาตย์หรือข้าราชการย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า ข้าราชการอื่นๆ ใครหรือจะมาสู้เราได้ ไม่ว่าจะเป็นทางโภคทรัพย์ หรือทางยานพาหนะ เป็นต้น ดังนี้บ้าง
๒.๒ ว่า อะไรล่ะที่จะมาแตกต่างกันระหว่างเรากับคนอื่น ดังนี้บ้าง.
๒.๓ ว่า เขาสักแต่เรียกเราว่า อำมาตย์ไปอย่างนั้นเอง แม้เพียงของกินและเสื้อผ้าเราก็ไม่มี อย่างเรานี้หรือจะชื่อว่า อำมาตย์ ดังนี้บ้าง.
๓. คนเลวกว่าเขา
สำหรับคนเลวกว่าเขา มานะว่าเราดีกว่าเขา เป็นต้น ย่อมเกิดขึ้นแก่คนใช้ เป็นต้น.
๓.๑ คนใช้ย่อมมีมานะเช่นนี้ว่า ชื่อว่าคนใช้อื่นๆ ใครหรือจะมาสู้เราได้ ไม่ว่าจะฝ่ายข้างแม่ หรือว่าฝ่ายข้างพ่อก็ตาม พวกอื่นๆ น่ะไม่สามารถจะเลี้ยงชีพอยู่ได้ จึงต้องมาเป็นขี้ข้าเขา แต่เรานี้ดีกว่าเพราะเป็นคนใช้สืบกันมาตามเชื้อสาย ดังนี้บ้าง.
๓.๒ ว่า อะไรล่ะที่จะมาแตกต่างกันระหว่างเรากับคนใช้คนโน้น ไม่ว่าจะโดยความเป็นคนใช้ สืบกันมาตามเชื้อสาย หรือว่าโดยความเป็นคนใช้ขนานแท้ ทางฝ่ายแม่และฝ่ายพ่อ ดังนี้บ้าง.
๓.๓ ว่า เราน่ะ ต้องเป็นคนใช้เขาก็เพราะต้องเลี้ยงปากเลี้ยงท้อง แต่ว่ากันให้ถึงที่สุดพ่อแม่แล้ว เรามิได้มีฐานะเป็นคนใช้เลย อย่างเรานะรึจะชื่อว่าเป็นคนใช้ ดังนี้บ้าง.
แม้พวกคนขนขยะ และคนจัณฑาลเป็นต้น ก็ย่อมมีมานะเช่นนี้ ดุจเดียวกับคนใช้เหมือนกัน.
บรรดามานะเหล่านี้ คนดีกว่า มานะว่าเราดีกว่าเขา.
คนเสมอเขา มานะว่าเราเสมอเขา และคนเลวกว่าเขา มานะว่าเราเลวกว่าเขา
ทั้ง ๓ ประเภทนี้ ได้ชื่อว่าเป็นมานะอย่างเข้มข้น จะฆ่าเสียได้ด้วยอรหัตตมรรค.___________________________
อรรถกถา ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค สังคีติสูตร
www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=221&p=3#ว่าด้วยธรรมหมวด_๓_ข้อ_(๒๒๘)ขอบคุณภาพจาก
http://www.alittlebuddha.com/,http://upload.wikimedia.org/
ผู้เขียน
หัวข้อ: มานะ ๙ ประการ ประหารด้วย..อรหัตตมรรค (อ่าน 1656 ครั้ง)