พิมพ์

[raponsan]

มหาปัฏฐาน

มหาปัฏฐาน เป็นคัมภีร์ที่ 7 ของพระอภิธรรม 7 คัมภีร์ คัมภีร์มหาปัฏฐาน เป็น 1 ใน 7 คัมภีร์ที่พระพุทธองค์ทรงพิจารณาหลังจากที่ได้ตรัสรู้แล้ว ได้แก่
    1. ธัมมสังคณี
    2. วิภังคปกรณ์
    3. ธาตุกถา
    4. ปุคคลบัญญัติ
    5. กถาวัตถุ
    6. ยมกปกรณ์ และ
    7. มหาปัฏฐาน

มหาปัฏฐานเป็นคัมภีร์ที่พระพุทธองค์ทรงพยากรณ์ไว้ว่า จะสูญสิ้นเป็นคัมภีร์แรก เพราะเป็นคัมภีร์ที่ละเอียดลึกซึ้ง สุขุมคัมภีร์ภาพด้วยปัจจัยแห่งปรมัตถธรรม โดยที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงเรื่องราวความเป็นไปของสภาพธรรมที่เป็นเหตุเป็นผลแก่กัน โดยนัยมากมายทั้งพิสดารและละเอียดสุขุมลึกซึ้งยิ่งนัก ธรรมในมหาปัฏฐานนี้ ถ้าจะนับรวมกันทั้งหมดก็มีจำนวนถึงหลายโกฏิ ด้วยเหตุนี้ท่านอรรถกถาจารย์จึงเรียกคัมภีร์นี้ว่า “มหาปัฏฐาน”

ตามหลักฐานกล่าวว่า เมื่อพระผู้มีพระภาคทรงพิจารณาพระอภิธรรม 7 คัมภีร์อยู่นั้น เมื่อทรงพิจารณาคัมภีร์ที่ 1 คือ ธัมมสังคณี จนถึงคัมภีร์ที่ 6 คือ ยมก มาตามลำดับมิได้มีเหตุการณ์พิเศษเกิดขึ้น ต่อเมื่อทรงพิจารณาคัมภีร์ที่ 7 คือ ปัฏฐาน จึงได้เกิดรัศมีแผ่ซ่านออกจากพระวรกายถึง 6 สี (หรือที่เรียกว่า ฉัพพรรณรังสี)

@@@@@@

    ปัจจัย 24

    1. เหตุปัจจะโย = ธรรมที่มีเหตุเป็นปัจจัย
    2. อารัมมะณะปัจจะโย = ธรรมที่มีอารมณ์เป็นปัจจัย
    3. อธิปะติปัจจะโย = ธรรมที่มีอธิบดีเป็นปัจจัย
    4. อนันตะระปัจจะโย = ธรรมที่มีปัจจัยหาที่สุดมิได้
    5. สะมะนันตะระปัจจะโย = ธรรมที่มีปัจจัยมีที่สุดเสมอกัน
    6. สะหะชาตะปัจจะโย = ธรรมที่เกิดพร้อมเป็นปัจจัย
    7. อัญญะมัญญะปัจจะโย = ธรรมแต่ละอย่างต่างต้องอาศัยกันและกันเป็นปัจจัย
    8. นิสสะยะปัจจะโย = ธรรมเป็นปัจจัยโดยเป็นนิสัยที่อาศัย
    9. อุปะนิสสะยะปัจจะโย = ธรรมเป็นปัจจัยโดยเป็นอุปนิสัยที่อาศัยอย่างแรงกล้า
    10. ปุเรชาตะปัจจะโย = ธรรมที่เกิดก่อนเป็นปัจจัย
    11. ปัจฉาชาตะปัจจะโย = ธรรมที่มีธรรมเกิดภายหลังเป็นปัจจัย
    12. อาเสวะนะปัจจะโย = ธรรมที่มีการเสพเป็นปัจจัย
    13. กัมมะปัจจะโย = ธรรมที่มีกรรมเป็นปัจจัย
    14. วิปากาปัจจะโย = ธรรมที่มีวิบากเป็นปัจจัย
    15. อาหาระปัจจะโย = ธรรมที่มีอาหารเป็นปัจจัย
    16. อินทริยะปัจจะโย = ธรรมที่มีอินทรีย์เป็นปัจจัย
    17. ฌานะปัจจะโย = ธรรมที่มีฌานเป็นปัจจัย
    18. มัคคะปัจจะโย = ธรรมที่มีมรรคเป็นปัจจัย
    19. สัมปะยุตตะปัจจะโย = ธรรมที่มีการประกอบเป็นปัจจัย
    20. วิปปะยุตตะปัจจะโย = ธรรมที่มีการอยู่ไม่ปราศจากเป็นปัจจัย
    21. อัตถิปัจจะโย = ธรรมที่มีเป็นปัจจัย
    22. นัตถิปัจจะโย = ธรรมที่ไม่มีเป็นปัจจัย
    23. วิคะตะปัจจะโย = ธรรมที่มีการอยู่ปราศจากเป็นปัจจัย
    24. อะวิคะตะปัจจะโย = ธรรมที่ไม่มีการอยู่ปราศจากเป็นปัจจัย

@@@@@@

ปัจจัยมีประการต่างๆมากมาย ในการแสดงปัจจัย 24 นั้น พระพุทธองค์ทรงจำแนกปัจจัยหนึ่งๆ มีธรรมเป็น 3 หมวด คือ
    - ปัจจัยธรรม หมายความว่า ธรรมที่เป็นเหตุ (ปัจจัย มีวจนัตถะว่า ผลธรรมย่อมเกิดขึ้น ตั้งอยู่ได้เพราะอาศัยธรรมที่เป็นเหตุนี้ ธรรมที่เป็นเหตุนี้จึงชื่อว่า "ปัจจัย")
    - ปัจจยุปบันธรรม หมายความว่า ธรรมที่เป็นผล (ปัจจยุปบันธรรม มีวจนัตถะว่า ผลธรรมที่เกิดจากเหตุปัจจัย ชื่อว่า "ปัจจยุปบัน")
    - ปัจจนิกธรรม หมายความว่า ธรรมที่มิใช่ผล (คือ ธรรมที่นอกจากผล) (ปัจจนิก มีวจนัตถะว่า หมวดธรรมที่เป็นปฏิปักษ์ต่อปัจจยุปบันธรรม ชื่อว่า "ปัจจนิก")
     
มหาปัฏฐานมีนัยยะกว้างขวาง มีนัยหาที่สุดมิได้ มีอรรถอันสุขุมลุ่มลึกยิ่งกว่าพระสัทธรรมทั้งปวง อันมีในพระไตรปิฏก นับเป็นปกรณ์ใหญ่เรียกว่า "มหาปกรณ์" เป็นปกรณ์ที่เมื่อครั้งพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสรู้แล้วนั้น

ฟังเสียงสวดมหาปัฏฐานได้ที่นี้
www.crs.mahidol.ac.th/Audio/praythai/thaibumpen/พระมหาปัฏฐาน.MP3 



อ้างอิง :-
พระไตรปิฎก เล่มที่ 40 พระอภิธรรมปิฎก เล่ม 7 มหาปัฏฐานปกรณ์
https://th.wikipedia.org/wiki/มหาปัฏฐาน

[ธัมมะวังโส]

เหตุที่หาย เพราะ พระอรหันต์ ไม่มี
มหาปัฏฐาน คือ ปฏิจจสมุปบาท รอบสุดท้าย ถ้าเข้าใจ มหาปัฏฐาน ก็เพราะว่า บรรลุเป็น พระอรหันต์

 

[นิรตา ป้อมนาวิน]