สนง.ส่งเสริมพระกรรมฐาน

"อนันตัง" : อะไรบ้าง.? ไม่มีที่สุด

อนันตัง อ่านว่า อะ-นัน-ตัง “อนันตัง” เขียนแบบบาลีเป็น “อนนฺตํ” รูปศัพท์เดิมเป็น “อนนฺต” อ่านว่า อะ-นัน-ตะ ประสมขึ้นจากคำว่า น + อนฺต

(๑) “น”

“น” บาลีอ่านว่า นะ เป็นศัพท์จำพวกนิบาต แปลว่า ไม่, ไม่ใช่ (no, not)
     “น” เมื่อไปประสมกับคำอื่น มีกฎดังนี้
     (1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ให้แปลง น เป็น อ (อะ)
     (2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ คือ อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ให้แปลง น เป็น อน (อะ-นะ)
     ในที่นี้ “อนฺต” ขึ้นต้นด้วยสระ คือ อ- จึงแปลง น เป็น อน

@@@@@@@

(๒) “อนฺต”

อ่านว่า อัน-ตะ รากศัพท์มาจาก อมฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ต ปัจจัย, แปลง มฺ ที่สุดธาตุเป็น นฺ (อมฺ > อนฺ) : อมฺ + ต = อมฺต > อนฺต แปลตามศัพท์ว่า “ถึงที่สุด”

“อนฺต” ตามคำแปลนี้หมายถึง
     (1) ที่สุด, สำเร็จ, ที่หมาย (end, finish, goal)
     (2) เขต, ชาย, ริม (limit, border, edge)
     (3) ข้าง (side)
     (4) ด้านตรงกันข้าม, ตรงกันข้าม, ตำแหน่งตรงกัน (opposite side, opposite, counterpart)

@@@@@@@

น + อนฺต แปลง น เป็น อน ตามกฎการประสมของ น + : น > อน + อนฺต = อนนฺต แปลตามศัพท์ว่า “ไม่มีที่สุด” หมายถึง หาที่สุดมิได้, ไม่จบสิ้น, ไม่มีขอบเขต (endless, infinite, boundless)

“อนนฺต” เป็นคุณศัพท์ ถ้าทำหน้าที่ขยายคำนาม เปลี่ยนรูปไปตามคำนามที่ไปขยาย ถ้าทำหน้าที่ขยายคำกริยา นิยมเปลี่ยนรูปเป็น “อนนฺตํ” หรือจะว่า อนนฺต + อํ (อัง) ทุติยาวิภัตติ (วิภัตตินามที่สอง) เอกวจนะ สำเร็จรูปเป็น “อนนฺตํ” ดังนี้ก็ได้

บาลี “อนนฺต” ในภาษาไทยใช้เป็น “อนันต-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “อนันต์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า
“อนันต-, อนันต์ : (คำวิเศษณ์) ไม่มีสิ้นสุด, มากล้น, เช่น อนันตคุณ คุณอนันต์. (ป.).”

ตามศัพท์ อนนฺต > อนันต์ ไม่ได้แปลว่า “มากล้น” แต่สิ่งใด “ไม่มีที่สุด” สิ่งนั้นย่อมส่อนัยว่า มากมาย มากเหลือล้นนั่นเอง

“อนันต์” ใช้ควบกับ “อเนก” เป็น “อเนกอนันต์” คนเก่าๆ มักพูดเป็นภาษาปากว่า “อเนกอนันตัง” เช่น “มีสมบัติพัสถานตั้งเท่าไรไหนหนึ่งเป็นอเนกอนันตัง” หมายความว่า มีทรัพย์สมบัติมากมายล้นเหลือ

@@@@@@@

หมายเหตุ : คำว่า “เท่าไรไหนหนึ่ง” เป็นคำสร้อยสี่พยางค์ มีความหมายว่า มากมาย นิยมพูดกันในพื้นที่อำเภอปากท่อ จังหวัดราชบุรี อันเป็นภูมิลำเนาของผู้เขียนบาลีวันละคำ ไม่ยืนยันและไม่แน่ใจว่าคนไทยในพื้นที่อื่นจะพูดอย่างนี้และเข้าใจความหมายนี้หรือไม่

แถม : คัมภีร์อัฎฐสาลินีกล่าวไว้ว่า สิ่งที่เป็น “อนันตัง” คือหาที่สุดมิได้ มี 4 อย่าง คือ –
     (1) อากาศ (อากาโส อนนฺโต)
     (2) จักรวาล (จกฺกวาฬานิ อนนฺตานิ)
     (3) หมู่สัตว์คือสรรพชีพ (สตฺตนิกาโย อนนฺโต)
     (4) พระปัญญาตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า (พุทฺธญาณํ อนนฺตํ)

ขอเก็บความคำอธิบายในคัมภีร์มาเสนอไว้ในที่นี้ ดังนี้

- การกำหนดอากาศว่า ในทิศบูรพา ในทิศปัจฉิม ในทิศอุดร ในทิศทักษิณ ว่ามีเท่านี้ร้อยโยชน์หรือเท่านี้พันโยชน์ ย่อมกำหนดไม่ได้ ถ้าเอาค้อนเหล็กเท่าขุนเขาพระสุเมรุสิทุบแผ่นดินให้ทะลุเป็นช่องแล้วโยนลงไป ค้อนเหล็กนั้นก็จะพึงตกลงไปโดยหามีที่รองรับไว้มิได้เลย ชื่อว่าอากาศเป็นอนันตะคือไม่มีที่สุดอย่างนี้

- การกำหนดจำนวนจักรวาลทั้งหลายว่า มีหลายร้อย หรือว่าหลายพันหรือว่าหลายแสนจักรวาล ย่อมกำหนดไม่ได้ ผิว่าท้าวมหาพรหมทั้งสี่ผู้เกิดในอกนิฏฐภพ ผู้ประกอบด้วยความเร็วสามารถแล่นผ่านแสนจักรวาลไปเพียงชั่วเวลาลูกธนูผ่านเงาตาล พึงแล่นไปโดยความเร็วปานดังว่านั้นด้วยคิดว่าอาตมะจักดูที่สุดจักรวาล ดังนี้ ท้าวมหาพรหมเหล่านั้นไม่ทันเห็นที่สุดแห่งจักรวาลก็จะพึงดับขันธ์ไปเสียก่อนโดยแท้ ชื่อว่าจักรวาลทั้งหลายเป็นอนันตะคือไม่มีที่สุดอย่างนี้

- การกำหนดจำนวนแห่งหมู่สัตว์ คือ สรรพชีพ ที่อยู่ในน้ำและที่อยู่บนบกในจักรวาลทั้งหลายว่ามีประมาณเท่านี้ๆ ย่อมกำหนดไม่ได้ หมู่สัตว์ทั้งหลายชื่อว่าเป็นอนันตะคือไม่มีที่สุดอย่างนี้

- "พุทธญาณ" ชื่อว่าเป็นอนันตะ คือ ไม่มีที่สุดยิ่งกว่าอนันตะทั้งสามนั้นโดยแท้ หมู่สัตว์อันไม่มีที่สุดที่เกิดอยู่ในจักรวาลอันไม่มีที่สุดจะคิดเรื่องใดๆ คิดไปอย่างไม่มีที่สุด แต่พุทธญาณคือ พระปัญญาตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าย่อมสามารถกำหนดรู้ทันได้ทั้งหมดทั้งสิ้นทุกขณะจิตนั้นๆ พุทธญาณชื่อว่าเป็นอนันตะคือไม่มีที่สุดยิ่งกว่าอนันตะทั้งสามนั้นด้วยประการฉะนี้

@@@@@@@

บางท่านกล่าวว่า กิเลสตัณหาของมนุษย์ก็เป็น “อนันตะ” หาที่สุดมิได้ด้วยเช่นกัน เช่น มีเท่านี้แล้วอยากได้เพิ่มเป็นเท่านั้น ครั้นพอมีเท่านั้นก็อยากได้เพิ่มเป็นเท่าโน้นต่อๆ ไปอีกไม่มีที่สิ้นสุด แต่กิเลสตัณหาก็เป็นสิ่งที่มนุษย์สามารถกำจัดให้สิ้นสุดลงได้

ดูก่อนภราดา.! อะไรจะมีที่สุดหรือไม่มีที่สุดก็ช่างมัน แต่กิเลสในใจเราท่านนี่ เมื่อไรจะทำให้มันสิ้นสุดลงเสียที.?




ขอขอบคุณ :-
บทความของ : ทองย้อย แสงสินชัย
web : dhamma.serichon.us/2021/08/01/อนันตัง-อะไรบ้างไม่มีที/   (http://dhamma.serichon.us/2021/08/01/อนันตัง-อะไรบ้างไม่มีที/)
Posted date : 1 สิงหาคม 2021 .By admin.