สนง.ส่งเสริมพระกรรมฐาน

นิคหะ – ปัคหะ | การข่ม – การยก

นิคหะ – ปัคหะ อ่านว่า นิก-คะ-หะ ปัก-คะ-หะ

(๑) “นิคหะ”

บาลีเป็น “นิคฺคห” (นิก-คะ-หะ) รากศัพท์มาจาก นิ (คำอุปสรรค = เข้า, ลง, ไม่มี, ออก) + คหฺ (ธาตุ = ถือ, จับ, ยึด) + อ (อะ) ปัจจัย, ซ้อน คฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (นิ + คฺ + คหฺ) : นิ + คฺ + คหฺ = นิคฺคหฺ + อ = นิคฺคห (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การถือลง” หมายถึง การข่ม, การตำหนิ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “นิคฺคห” ดังนี้
     (1) restraint, control, rebuke, censure, blame (การข่มใจ, การควบคุม, การตำหนิ, การติเตียน, การกล่าวโทษ)
     (2) refutation (การปฏิเสธไม่ยอมรับ)

บาลี “นิคฺคห” สันสกฤตเป็น “นิคฺรห” สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ (สะกดตามต้นฉบับ)
“นิคฺรห : (คำนาม) ‘นิเคราะห์,’ ความชัง, ความเกลียด ; การหาเรื่อง ; การจับกุม, การกักขังหรือจำขัง ; การผูก ; การห้ามปรามหรือปราบปราม ; เขตต์ ; การวางยาบำบัดโรค ; การฆ่า ; นามพระกฤษณะ ; aversion, dislike ; blaming ; capture, confinement ; a tie, biding; restraint, subjugation or suppression ; a boundary or limit ; administering medicine ; killing ; a name of Krishna.”
ในภาษาไทยสะกดคำนี้เป็น “นิคห-” (กรณีมีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “นิคหะ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า
“นิคห-, นิคหะ : (คำแบบ) (คำนาม) การข่ม, การกล่าวโทษ, การปราบปราม. (ป. นิคฺคห).”

@@@@@@@

(๒) “ปัคหะ”

บาลีเป็น “ปคฺคห” (ปัก-คะ-หะ) รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + คหฺ (ธาตุ = ถือ, จับ, ยึด) + อ (อะ) ปัจจัย, ซ้อน คฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (ป + คฺ + คหฺ) : ป + คฺ + คหฺ = ปคฺคห + อ = ปคฺคห (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การถือไว้ข้างหน้า” หมายถึง การยก, การยกย่อง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปคฺคห” ดังนี้
     (1) exertion, energy (ความเพียร, ความพยายาม)
     (2) favour, kindness, patronage (ความเอื้อเฟื้อ, ความกรุณา, การให้ความอุปถัมภ์)

บาลี “ปคฺคห” สันสกฤตเป็น “ปฺรคฺรห” สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ (สะกดตามต้นฉบับ)
“ปฺรคฺรห : (คำนาม) ‘ประเคราะห์,’ การจับ, การกุม ; การจำขัง ; พันทิ, พันที, การาคุปต์, ชเลย, ผู้ต้องกักขัง ; สัตว์ซึ่งต้องขัง ; บังเหียน, สายบังคับม้า ; เชือกห้อยจานตราชู ; ความอนุเคราะห์หรืออานุกูลย์, กรุณรส ; แขน ; รัศมี ; อบเชยชนิดหนึ่ง ; taking seizing ; confinement or captivity ; a prisoner, a captive, either name or beast in confinement ; a rein, a rope or halter for horses ; the string suspending a balance ; favour, kindness ; an arm ; a ray of light ; a sort of cassia.”

ในภาษาไทยสะกดคำนี้เป็น “ปัคหะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า
“ปัคหะ : (คำแบบ) (คำนาม) ประเคราะห์, การยกย่อง. (ป. ปคฺคห).”

หมายเหตุ : “คำแบบ” หมายถึง คำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไป

@@@@@@@

อภิปราย

“นิคหะ” = การข่ม และ “ปัคหะ” = การยก เป็น “คำแบบ” ตามที่พจนานุกรมฯ บอกไว้ คือเป็นคำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไป เราจึงไม่ค่อยได้ยินใครยกเอาคำคู่นี้มาพูด และเมื่อพูดขึ้นก็คงไม่มีใครเข้าใจกันสักกี่คน

“นิคหะ – ปัคหะ” ท่านถือกันมาแต่กาลก่อนว่าเป็นศิลปะอย่างหนึ่งของนักปกครอง กล่าวเป็นหลักสั้นๆ ว่า “ข่มคนควรข่ม ยกคนควรยก”

อาจจะมีปัญหาว่า “คนควรข่ม – คนควรยก” ดูอย่างไร ดูกันตรงไหน หรือเอาอะไรตัดสิน คำตอบคือ ต้องใช้หลักหรือต้องมีหลัก คือใช้หลักที่ตกลงกันไว้ เช่น ทางบ้านเมืองใช้หลักกฎหมาย ทางพระศาสนาใช้หลักพระธรรมวินัย เป็นต้น ทั้งนี้โดยไม่เอาความชอบความชังส่วนตัวเข้ามาตัดสิน กล่าวคือปลอดจากอคติ

แถม

ในภาษาช่างจักสานมีคำว่า “ข่ม” และ “ยก” เป็นสูตรการสานภาชนะเช่นกระบุง กระด้งให้เป็นลายต่างๆ เช่น “ยกสองข่มสอง” หมายความว่าใช้ตอกเส้นขวางทับไปบนตอกเส้นตั้ง (คือ “ข่ม”) 2 เส้น และสอดใต้ตอกเส้นตั้ง (คือ “ยก”) 2 เส้น ดังนี้เป็นต้น คำว่า “ข่ม” และ “ยก” ดังกล่าวนี้ดูสอดคล้องกับคำว่า นิคฺคห = ข่ม ปคฺคห = ยก ชอบกลอยู่

ดูก่อนภราดา.! ที่ใดคนชั่วกับคนดีได้รับการนับถือเท่าเทียมกัน ที่นั้นไม่ควรอยู่





ขอขอบคุณ :-
บทความ : นิคหะ – ปัคหะ การข่ม – การยก
ผู้เขียน ทองย้อย แสงสินชัย
Posted date : 14 กันยายน 2021 ,By admin.
web : dhamma.serichon.us/2021/09/14/นิคหะ-ปัคหะ-การข่ม-การยก/ (http://dhamma.serichon.us/2021/09/14/นิคหะ-ปัคหะ-การข่ม-การยก/)