สนง.ส่งเสริมพระกรรมฐาน

โศกศัลย์ | “ลูกศร คือ ความโศก” | ทุกข์เสมือนว่า ถูกศรเสียบเข้าไปในหัวใจ

โศกศัลย์ 1 ใน 7 “-ศัลย์” : โศกศัลย์ อ่านว่า โสก-สัน ประกอบด้วยคำว่า โศก + ศัลย์

(๑) “โศก”

บาลีเป็น “โสก” อ่านว่า โส-กะ รากศัพท์มาจาก สุจฺ (ธาตุ = โศกเศร้า) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง อุ ที่ สุ-(จฺ) เป็น โอ (สุจฺ > โสจ), แปลง จ เป็น ก : สุจฺ + ณ = สุจณ > สุจ > โสจ > โสก แปลตามศัพท์ว่า “ความโศกเศร้า” หมายถึง ความเศร้า, ความโศก, ความทุกข์ใจ (grief, sorrow, mourning)

“โสก” ในบาลี เป็น “โศก” ในสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า – “โศก : (คำนาม) ทุกข์, ความเศร้าใจ; sorrow, grief.”
ในภาษาไทยใช้เป็น “โศก” ตามสันสกฤต

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“โศก ๑, โศก- : (คำนาม) ความทุกข์, ความเศร้า, ความเดือดร้อนใจ, เช่น อันทุกข์โศกโรคภัยในมนุษย์ มิรู้สุดสิ้นลงที่ตรงไหน. (อภัย). (คำกริยา) ร้องไห้ เช่น เขากำลังทุกข์กำลังโศก อย่าไปรบกวนเขา. (คำวิเศษณ์) เศร้า เช่น บทโศก ตาโศก; แห้ง เช่น ใบไม้โศกเพราะความแห้งแล้ง. (ส.; ป. โสก).”

@@@@@@@

(๒) “ศัลย์”

บาลีเป็น “สลฺล” อ่านว่า สัน-ละ รากศัพท์มาจาก –
     (1) สลฺลฺ (ธาตุ = ไปเร็ว) + อ (อะ) ปัจจัย : สลฺลฺ + อ = สลฺล แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไปเร็ว”
     (2) สรฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ล ปัจจัย, แปลง รฺ ที่ (ส)-รฺ เป็น ลฺ (สรฺ > สลฺ) : สรฺ + ล = สรฺล > สลฺล แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เบียดเบียนสัตว์”

“สลฺล” หมายถึง ลูกศร, ขวาก, หลาว, ไม้แหลม, ขนเม่น

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สลฺล” ว่า an arrow, dart (ลูกศร, ลูกดอก)

บาลี “สลฺล” สันสกฤตเป็น “ศลฺย”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า – (สะกดตามต้นฉบับ)
“ศลฺย : (คำนาม) ‘ศัลยะ, ศัลย์,’ หอกซัด; หลาว; ขวากหรือหนามทั่วไป; ศร; บาป; ความลำบาก; อปวาท; เม่น; เขตต์; นฤบดี, ผู้มาตุลของยุธิษเฐียร; a javelin; a bamboo-stake; any stake or thorn; an arrow; sin; difficulty; abuse; porcupine; a boundary; a king; the maternal uncle of Yudhishṭhir.”

ภาษาไทยใช้เป็น “ศัลย” ตามสันสกฤต

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ศัลย- : (คำนาม) ลูกศรหรือของมีปลายแหลมอื่น ๆ. (ส.).”

@@@@@@@

ประสมคำ

โสก + สลฺล = โสกสลฺล (โส-กะ-สัน-ละ) แปลว่า “ลูกศรคือความโศก” หมายถึง ความทุกข์ที่เกิดขึ้นก่อให้เกิดความรู้สึกเสมือนว่า ถูกศรเสียบเข้าไปในหัวใจ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “โสกสลฺล” ว่า the dart or sting of sorrow (ธนูหรือลูกศรคือความเศร้าโศก)

บาลี “โสกสลฺล” ใช้ในภาษาไทยเป็น “โศกศัลย์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“โศกศัลย์ : (คำกริยา) เป็นทุกข์เดือดร้อนเหมือนถูกศรแทง. (ส.; ป. โสกสลฺล).”

@@@@@@@

ขยายความ

ในภาษาไทย เราได้ยินแต่คำว่า “โศกศัลย์” แต่ในทางธรรม ยังมี “-ศัลย์” อีก 6 อย่างที่อยู่ในชุด “โศกศัลย์” รวมเป็น 7 “-ศัลย์” มีชื่อดังนี้

(1) ราคสลฺล > ราคศัลย์ = ลูกศรคือความกำหนัดยินดี ปรารถนาจะได้มีจะได้
(2) โทสสลฺล > โทสศัลย์ = ลูกศรคือความโกรธ ความขัดแค้นขุ่นเคือง
(3) โมหสลฺล > โมหศัลย์ = ลูกศรคือความหลง ความไม่รู้ตามเป็นจริง
(4) มานสลฺล > มานศัลย์ = ลูกศรคือความถือตัวทะนงตนด้วยอาการต่างๆ
(5) ทิฏฺฐิสลฺล > ทิฏฺฐิศัลย์ = ลูกศรคือความเห็นผิดหรือมิจฉาทิฏฐิ
(6) โสกสลฺล > โศกศัลย์ = ลูกศรคือความทุกข์โศก
(7) กถํกถาสลฺล > กถังกถาศัลย์ = ลูกศรคือความลังเลสงสัยในเรื่องบุญบาปเป็นต้น ไม่แน่ใจ ตัดสินใจไม่ได้

ดูเพิ่มเติม : ขุทกนิกาย มหานิทเทส พระไตรปิฎกเล่ม 29 ข้อ 810

ดูก่อนภราดา.! สูญเสียก็เสียใจ แต่อย่าให้ใจเสียศูนย์




ขอขอบคณ :-
web ; dhamma.serichon.us/2021/12/27/โศกศัลย์-1-ใน-7-ศัลย์-อ่าน/ (http://dhamma.serichon.us/2021/12/27/โศกศัลย์-1-ใน-7-ศัลย์-อ่าน/)
ผู้เขียน : ทองย้อย แสงสินชัย
Posted date : 27 ธันวาคม 2021, By admin.