พิมพ์

[raponsan]

.

อนุสาวรีย์พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ (พ่อขุนบางกลางหาว) อำเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลก (ภาพจาก เว็บไซต์ คลังทรัพยาการการศึกษาแบบเปิด, โครงการระบบสื่อสาระออนไลน์เพื่อการเรียนรู้ทางไกลเฉลิมพระเกียรติฯ)


ทำไมพ่อขุนผาเมือง “มอบ” สุโขทัย ศรีสัชนาลัย ให้พ่อขุนบางกลางหาว.?

เดิมกษัตริย์สุโขทัยคือสายตระกูลของ “พ่อขุนผาเมือง” มีพ่อขุนศรีนาวนำถุม บิดาพ่อขุนผาเมือง เป็นนามแรกสุดที่มีหลักฐานเอ่ยถึงว่าเป็นกษัตริย์เมืองสุโขทัย ศรีสัชนาลัย ข้อสังเกตคือ หลังเหตุวุ่นวายขอมสบาดโขลญลำพง ยึดเมืองสุโขทัย จนเกิดสงครามปลดแอก นำโดย “พ่อขุนบางกลางหาว” กับพ่อขุนผาเมือง จากนั้นอาณาจักรสุโขทัยกลับเปลี่ยนผู้ปกครองจากตระกูลศรีนาวนำถุมมาเป็นพ่อขุนบางกลางหาว ซึ่งจารึกระบุว่าเป็น “สหาย” ของพ่อขุนผาเมือง

ตอนเสวยราชย์เป็นกษัตริย์ครองสุโขทัย พ่อขุนบางกลางหาวยังได้นาม “ศรีอินทรบดินทราทิตย์” จากพ่อขุนผาเมือง กลายเป็นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ต้นตระกูลศรีอินทราทิตย์ หรือ “ราชวงศ์พระร่วง”

คำถามคือ พ่อขุนบางกลางหาวเป็นใคร มาจากไหน ทำไมทายาทผู้ปกครองเดิมอย่างพ่อขุนผาเมืองจึงยกอาณาจักรสุโขทัยให้.?

ข้อมูลเกี่ยวกับพ่อขุนบางกลางหาวในจารึกต่าง ๆ มีน้อยมาก ไม่มีหลักฐานว่าเป็นเจ้าเมืองใดมาก่อน เพราะ จารึกวัดศรีชุม (จารึกสุโขทัยหลักที่ 2) ระบุเพียงว่าท่าน “ขึ้นไปเมืองบางยาง” เพื่อรวบรวมไพร่พลมาทำสงครามกับขอมสบาดโขลญลำพง แต่ไม่ได้แปลว่าท่านเป็นเจ้าเมืองบางยางแต่อย่างใด

ในเชิงตำนาน ชินกาลมาลีปกรณ์ เล่าถึงกำเนิดพ่อขุนบางกลางหาวว่า ณ ตำบลบ้านโค มีชายรูปงามและมีกำลังมากผู้หนึ่ง เดินท่องเที่ยวอยู่ในป่า เทพธิดาองค์หนึ่งมาพบเข้าได้เกิดจิตปฏิพัทธ์อยากร่วมสังวาสด้วย จึงเข้าหาแล้วได้เสียกันจนมีบุตรชายร่วมกันคนหนึ่ง เป็นคนรูปงามและมีกำลังมากเหมือนบิดา ชาวบ้านพร้อมใจราชาภิเษกให้ครองราชสมบัติเมืองสุโขทัยในพระนามโรจราช ภายหลังคือพระเจ้าล่วง หรือ “พระร่วง”

ส่วน จารึกสุโขทัยหลักที่ 45 ให้ร่องรอยไว้ว่า บรรพบุรุษพ่อขุนบางกลางหาวคือสายตระกูล “ผีปู่ผาคำ” ชื่อ “ปู่ขุนจิตขุนจอด” ซึ่งเป็นเครือญาติกับเจ้าเมืองน่าน (ขุนนุ่นขุนฟอง) เจ้าเมืองหลวงพระบาง (ขุนเค็กขุนคาน – ขุนครูขุนครอง) และเชื่อมโยงลงมาถึงตระกูลผู้ปกครองแคว้นสุพรรณภูมิ (สุพรรณบุรี) บริเวณฟากตะวันตกของลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา

แปลว่าตระกูลของพ่อขุนบางกลางหาวเป็น “บ้านใหญ่” ที่มีอิทธิพลกว้างขวางไม่น้อย

ส่วนตระกูลศรีนาวนำถุมเองถือว่าเป็นใหญ่ในดินแดนลุ่มน้ำยมและลุ่มน้ำน่านมาแต่เดิมเช่นกัน เพราะนอกจากพ่อขุนศรีนาวนำถุมที่ครองสุโขทัยและศรีสัชนาลัยแล้ว พ่อขุนผาเมืองเองก็เป็นเจ้าเมืองราดและเมืองลุม ในกลุ่มลำน้ำน่าน และเป็น “เขย” กษัตริย์แห่งเมืองพระนคร ทำให้ได้นามศักดิ์สิทธิ์ “ศรีอินทรบดินทราทิตย์” ที่ต่อมามอบให้พ่อขุนบางกลางหาวนั่นเอง


ภาพประกอบเนื้อหา – อนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง สี่แยกพ่อขุน อ. หล่มสัก (ภาพจาก Blogger ที่ว่าการอำเภอหล่มสัก)


ผาเมืองมอบสุโขทัย ศรีสัชนาลัย ให้บางกลางหาว

ความวุ่นวายที่นำไปสู่การเปลี่ยนราชวงศ์กษัตริย์สุโขทัย สัมพันธ์กับการเกิดแคว้นสุโขทัย รวมถึงความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและศาสนา ดังมีหลักฐานบ่งชี้ว่า สุโขทัยเติบโตเป็นบ้านเมืองขนาดใหญ่ด้วยการสนับสนุนของแคว้นใหญ่ใกล้ทะเล โดยเฉพาะละโว้ (ลพบุรี) ซึ่งสัมพันธ์ใกล้ชิดกับเมืองพระนครในลุ่มทะเลสาบเขมร สุโขทัยจึงเคยรับวัฒนธรรมขอม (นับถือฮินดู-พุทธมหายาน) จากกัมพูชาผ่านละโว้

แต่เมื่อสุโขทัยหันไปรับศาสนาพุทธนิกายเถรวาทแบบลังกาในสมัยพ่อขุนศรีนาวนำถุม ประจวบกับพ่อขุนบางกลางหาวเข้ามามีบทบาททางการเมืองในแคว้นสุโขทัยมากขึ้น ทำให้สุโขทัยใกล้ชิดกับบ้านเมืองทางตะวันตก เช่น แคว้นสุพรรณภูมิ มอญ ฯลฯ (ความเกี่ยวดองระหว่างราชวงศ์พระร่วงกับสุพรรณภูมิในเวลาต่อมาช่วยยืนยันเรื่องนี้) เป็นเหตุให้ “ขอมสบาดโขลญลำพง” ซึ่งเป็นชนชั้นปกครองในละโว้ ต้องมายึดเมืองสุโขทัยและศรีสัชนาลัย

ความขัดแย้งข้างต้นจึงมีทั้งเรื่องศาสนา การเมือง และเศรษฐกิจ เพราะละโว้สนับสนุนให้สุโขทัยเติบโตเพื่อเป็นชุมทางสินค้าของป่าจากดินแดนตอนใน แล้วลำเลียงมาเพื่อส่งขายกับภายนอก พอผู้นำสุโขทัยเอาใจออกห่าง ละโว้จึงต้องเข้ามาปราบปราม

อย่างไรก็ตาม อำนาจของขอมสบาดโขลญลำพงเหนือสุโขทัย ศรีสัชนาลัย ไม่ยั่งยืน เมื่อเผชิญการแข็งขืนจากตระกูลใหญ่ในพื้นที่แคว้นสุโขทัย คือพ่อขุนบางกลางหาวกับพ่อขุนผาเมือง

ไพร่พลเมืองบางยางและเมืองราดช่วยให้พ่อขุนบางกลางหาวยึดได้เมืองศรีสัชนาลัย ด้านพ่อขุนผาเมืองยึดได้เมืองบางขลัง กึ่งกลางระหว่างศรีสัชนาลัยกับสุโขทัย พ่อขุนบางกลางหาวเข้าตีเมืองเมืองสุโขทัยต่อ แต่ไม่สำเร็จ จึงขอกำลังเสริมจากพ่อขุนผาเมือง ขอมสบาดโขลญลำพงจึงเสียเมืองสุโขทัยในที่สุด

จากนั้นแคว้นสุโขทัยก็เป็นของพ่อขุนบางกลางหาว


ภาพถ่ายเก่าเจดีย์ทรงดอกบัวตูมหรือทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ วัดมหาธาตุ เมืองเก่าสุโขทัย


เหตุผลหลัก ๆ ที่ทำให้พ่อขุนผาเมือง “มอบ” สุโขทัยให้พ่อขุนบางกลางหาว คืออำนาจทางการเมืองของท่านเอง แม้จะเป็นสหายกัน แต่เชื่อได้ว่าอิทธิพลทางสังคมและการมีเชื้อสายเกี่ยวข้องกับหลายตระกูลย่อมทำให้พ่อขุนบางกลางหาวมีอาวุโสทางการเมืองมากกว่าพ่อขุนผาเมือง จนได้รับการนับถือเป็นพิเศษมากกว่าสหายทั่วไป

อีกเหตุผลคือพ่อขุนบางกลางหาวเป็น “ต้นคิด” การสู้รบขับไล่ขอมสบาดโขลญลำพง

หลังได้เมืองสุโขทัย พ่อขุนบางกลางหาวยังไม่กล้าเข้าเมืองสุโขทัยทันที จารึกวัดศรีชุม ระบุว่า “เพื่อเกรงแก่พระสหาย” พ่อขุนผาเมืองจึงพาไพร่พลออกจากสุโขทัยแล้ว “อภิเษกพ่อขุนบางกลางหาวให้เมืองสุโขทัย ให้ทั้งชื่อตนแก่พระสหาย เรียกชื่อศรีอินทรบดินทราทิตย์”

ทั้งนี้ หลังสถาปนาราชวงศ์พระร่วงของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ สายตระกูลศรีนาวนำถุมก็ไม่ได้อันตรธานหายไปอาณาจักรสุโขทัย ดังจะพบว่าเครือญาติของพ่อขุนผาเมืองนาม “พระยากำแพงพระราม” เจ้าเมืองสรลวงสองแคว มีลูกชายที่ต่อมาเป็นขุนศึกมากความสามารถของสุโขทัย แต่ภายหลังออกบวชธุดงค์ไปถึงลังกา นั่นคือ “มหาเถรศรีศรัทธา” ผู้เล่าเรื่องวงศ์ตระกูลสุโขทัยในศิลาจารึกวัดศรีชุมนั่นเอง

อ่านเพิ่มเติม :-

    • “พระร่วง” ราชวงศ์แห่งสุโขทัย ทำไมถึงใช้คำว่า “ร่วง” ?
    • ความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่าง “ราชวงศ์น่าน” กับ “ราชวงศ์พระร่วง” แห่งสุโขทัย
    • สุโขทัยทิ้ง “มหายาน” ยกย่องเถรวาท มูลเหตุสงครามกับขอมสบาดโขลญลำพง?




ขอขอบคุณ :-
ผู้เขียน : ธนกฤต ก้องเวหา
เผยแพร่ : วันพฤหัสที่ 4 กันยายน พ.ศ.2568
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรก : เมื่อ 4 กันยายน 2568
website : https://www.silpa-mag.com/history/article_157611
อ้างอิง : สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2539). แคว้นสุโขทัย : รัฐในอุดมคติ. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : มติชน.