พิมพ์

[ธัมมะวังโส]

สาธุครับ คำว่า "ธรรมเอกผุดขึ้น" ในฌานที่สอง คือ อะไรครับ.?

ตอบ เป็นคำถามที่ดี ต้องแยกเป็นสองประเด็น ว่า ตัวของฌาน มีสองแบบ ในพระพุทธศาสนา

1. ฌานที่ประกอบด้วย จิตมหรคต เป็นไปเพื่อ สมาธิ เป็นที่ตั้ง
2. ฌานที่ประกอบด้วย วิปัสสนา เป็นไปเพื่อการ รู้ตาม พระพุทธเจ้า

ดังนั้นคำตอบก็ต้องถามกลับไปว่า เวลาพระพุทธเจ้า สอนการเข้าฌาน นี้พระพุทธเจ้าสอนแบบไหน ?

คำตอบก็คือ พระพุทธเจ้าไม่เคยสอนให้ ภิกษุเข้าฌานโดยปราศจากการทำวิปัสสนา นั่นเอง

ที่นี้ก็จะตอบได้ว่า อะไร ธรรมเอกผุด

คำว่า ธรรมเอกผุด หมายถึง สภาวะธรรมเริ่มต้นที่เป็นอันเดียวไปสู่ พระนิพพาน ในที่นี้ก็คือ ฉันทะสมาธิ ( อิทธิบาท) นั้นเอง ซึ่งจะมีอย่างชัดเจนใน ทุติยะฌาน

สภาวะธรรมที่จะได้ ในปฐมฌาน คือ ปราโมทย์สมาธิ

ดังนั้นองค์ธรรมเหล่านี้ เป็นองค์ธรรมอันเอกที่เกิดจากการทำวิปัสสนาไปในสมาธิ ในระหว่างองค์แห่งฌาน ซึ่งเป็นการรวมมรรค หรือ ที่เรียกว่า มรรคสมังคี

คำว่า ธรรมอันเอกใช้คำบาลีว่า เอโกทิ จะมีข้อความการใช้งานใน ปฏิสัมภิทามรรค เล่มที่ 31 โดยพระสารีบุตร เป็นส่วนใหญ่

ในอรรถกถา หมายเพียงแค่ จิตเปลี่ยนเป็น ฌานที่ 2 เท่านั้น ซึ่งเป็นคำอธิบาย ของผู้ร่วมสังคายนา พระไตรปิฏก

ให้จดจำไว้อย่างหนึ่งว่า
หากเข้าสมาบัติ ไม่ตั้งจิตเพื่อพระนิพพาน ย่อมไม่มีกระบวนการวิปัสสนา ดังนั้นเมื่อเข้าฌาน แบบไม่ตั้งจิตอย่างนี้การทำวิปัสสนา จึงไม่มีในฌาน ผู้ทำได้จึงเข้าใจว่า ต้องถอยออกจากฌาน เพื่อทำวิปัสสนา ก็ถูกแบบที่ไม่ตั้งใจ แต่เมื่อทำวิปัสสนานอกฌาน ก็เป็น วิปัสสก ไม่เป็นเจโตวิมุตติ ผู้ที่ทำแบบนี้ได้ ก็จะบอกว่า สมาธิ ไม่จำเป็น ยกตัวอย่างโดยตรง คือ หลวงพ่อเทียน ท่านถอยออกจากสมาธิ แล้วไปดำเนินแบบสติ ทั้ง ๆที่ตัวท่านก็สามารถทำสมาธิได้ แต่เพราะไม่เคยตั้งจิตวิปัสสนา ในฌาน จึงสำเร็จธรรมในกระบวนการ สัมปชัญญะ นั่นจึงเป็นเหตุให้ท่าน ปฏิเสธเรื่องสมาธิ

วินิจฉัยอย่างนี้เพราะว่า ท่านจะไม่สอนการทำสมาธิ แต่ไปเข้าใจว่า สัมปชัญญะ คือสมาธิ แทน ถ้าเป็นอย่างนี้ มรรคสมังคี จึงไม่มีสภาวะ ของ เจโตวิมุตติ เป็นแต่ สมาธิ บั้นปลายของสัมปชัญญะ แบบ วิปัสสก

และยังมีพระอีกหลายรูป แม้ในสายมหายาน เซ็น ก็เช่นกัน เพราะไม่ดำเนินจิตเป็นวิปัสสนา ในระหว่างเข้าฌาน

[sinsae]