พิมพ์

[raponsan]

"ปฏิรูปเทสวาส" : การอยู่ในปฏิรูปเทส เป็นปัจจัยแก่ การบำเพ็ญบุญของคนทั้งหลาย

คำในพระสูตร : ปฏิรูปเทสวาโส จ (ปะ-ติ-รู-ปะ-เท-สะ-วา-โส จะ)

“ปฏิรูปเทสวาส” อ่านแบบไทยว่า ปะ-ติ-รู-ปะ-เท-สะ-วาด
                     อ่านแบบบาลีว่า ปะ-ติ-รู-ปะ-เท-สะ-วา-สะ
                     แยกศัพท์เป็น ปฏิรูปเทส + วาส

@@@@@@@

(๑) “ปฏิรูปเทส”

     อ่านแบบบาลีว่า ปะ-ติ-รู-ปะ-เท-สะ
     อ่านแบบไทยว่า ปะ-ติ-รู-ปะ-เทด
     ประกอบด้วย ปฏิรูป + เทส

(ก) “ปฏิรูป” < ปฏิ + รูป (ปะ-ติ-รู-ปะ) แปลตามศัพท์ว่า “รูปเฉพาะ” ในภาษาบาลีมีความหมาย 2 อย่าง คือ
     1. พอเหมาะ, สมควร, เหมาะสม, เหมาะเจาะ, เป็นไปได้ (fit, proper, suitable, befitting, seeming)
     2. เทียม, ปลอม, ไม่แท้, คล้าย, เหมือน (like, resembling, disguised as, in the appearance of, having the form) เช่น “มิตรปฏิรูป” คือคนที่เหมือนกับจะเป็นเพื่อน แต่ไม่ใช่เพื่อน ซึ่งก็เท่ากับศัตรูที่แฝงมาในคราบของเพื่อน

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า
“ปฏิรูป, ปฏิรูป- : (คำวิเศษณ์) สมควร, เหมาะสม, เช่น ปฏิรูปเทส คือ ถิ่นที่สมควร หรือ ถิ่นที่เหมาะสม; เทียม, ไม่แท้, เช่น มิตรปฏิรูป. (คำกริยา) ปรับปรุงให้สมควร เช่น ปฏิรูปบ้านเมือง. (ป.).”

(ข) “เทส” (เท-สะ) รากศัพท์มาจาก ทิส (ธาตุ = แสดง, ชี้แจง, ประกาศ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ ทิ-(สฺ) เป็น เอ (ทิสฺ > เทส) : ทิสฺ + ณ = ทิสณ > ทิส > เทส แปลตามศัพท์ว่า “ที่แสดงให้รู้” “ที่ประกาศให้ปรากฏ” หมายถึง จุด, หัวข้อ, ส่วน, สถานที่, ภาค, ถิ่น, ประเทศ (point, part, place, region, spot, country)

“เทส” ในภาษาไทยใช้ตามรูปสันสกฤตเป็น “เทศ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า
“เทศ, เทศ-, เทศะ : (คำวิเศษณ์) ต่างประเทศ เช่น เครื่องเทศ ม้าเทศ. (คำนาม) ถิ่นที่, ท้องถิ่น, มักใช้เป็นส่วนหน้าสมาส.”

ปฏิรูป + เทส = ปฏิรูปเทส แปลว่า “ถิ่นที่เหมาะสม” (suitable region) หมายถึง ถิ่นเจริญ มีคนดี มีนักปราชญ์ มีโอกาสทำความดีได้สะดวก

@@@@@@@

คำนี้มีแง่คิด

1. “ปฏิรูปเทส” นักเรียนบาลีในไทยมักออกเสียงแยกเป็น ปฏิรู + ปเทส คือให้น้ำหนักเป็น “ปเทส” = “ประเทศ” ตามความหมายในภาษาไทย (ประเทศ = บ้านเมือง, แว่นแคว้น) ความจริง “เทส” ในภาษาบาลีหมายถึง region หรือ country ได้อยู่แล้ว แต่เมื่อแยกเช่นนั้นแล้วก็ทำให้คำว่า “ปฏิรูป” เหลือเพียง “ปฏิรู-” (ไม่มีศัพท์เช่นนี้) เนื่องจาก ป ไปรวมกับ “เทส” เป็น “ปเทส” ไปแล้ว

2. เมื่อจะให้คงเป็น “ปฏิรูป” ด้วย และเป็น “ปเทส” ด้วย ก็ต้องเขียนแก้กลับเป็น ปฏิรูป + ปเทส = ปฏิรูปปเทส (ปะ-ติ-รู-ปะ-ปะ-เท-สะ, ป ปลา 2 ตัว, คำเดิม ป ปลา ตัวเดียว, บาลีไม่มีคำที่สะกดแบบนี้) เขียนเป็นคำไทยว่า “ปฏิรูปประเทศ” (อ่านแบบลากเข้าความว่า ปะ-ติ-รูบ-ปฺระ-เทด)

3. คำว่า “ปฏิรูป” ในภาษาไทย มักเข้าใจกันในความหมายว่า “ปรับปรุงให้สมควร” ซึ่งใช้เทียบกับภาษาอังกฤษว่า reform (re = ปฏิ form = รูป, reform = ปฏิรูป)

ดังนั้น “ปฏิรูปประเทศ” ในภาษาไทยจึงมีความหมายว่า “ปรับปรุงประเทศให้สมควร” คือให้เป็นบ้านเมืองที่เหมาะสม มีคนดี ไม่ทุจริตโกงกิน มีนักปราชญ์ มีโอกาสทำความดีได้สะดวก

ข้อย้ำว่า ในมงคลข้อนี้ “ปฏิรูปเทส” คือ ปฏิรูป (สมควร, เหมาะสม) + เทส (สถานที่, ถิ่น) ไม่ใช่ ปฏิรูป + ปเทส มงคลข้อนี้ใช้คำว่า “เทส” ไม่ใช่ “ปเทส”

@@@@@@@

(๒) “วาส”

บาลีอ่านว่า วา-สะ รากศัพท์มาจาก วสฺ (ธาตุ = อยู่) + ณ ปัจจัย

ณ ปัจจัย หรือปัจจัยที่เนื่องด้วย ณ (เช่น เณ ณฺย) มักไม่ปรากฏตัว ณ (ภาษาสูตรไวยากรณ์ว่า “ลบ ณ ทิ้งเสีย”) แต่มีอำนาจทีฆะต้นธาตุ คือธาตุที่มี 2 พยางค์ ถ้าพยางค์แรกเสียงสั้นก็ยืดเป็นเสียงยาว (อะ เป็น อา, อิ เป็น อี, อุ เป็น อู) ในที่นี้ วสฺ ธาตุ “ว” เสียงสั้น จึงยืดเป็น “วา” : วสฺ + ณ = วสณ > วส > วาส

“วาส” (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การอยู่” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้

(1) มีชีวิตอยู่, การพักแรม, ชีวิต (living, sojourn, life)
(2) บ้าน, เรือน, ที่อยู่ (home, house, habitation)
(3) สถานะ, สภาวะ (state, condition)
(4) พักอยู่, ดำรงอยู่, อาศัยอยู่, ใช้เวลา (staying, living, abiding, spending time)

ปฏิรูปเทส + วาส = ปฏิรูปเทสวาส (ปะ-ติ-รู-ปะ-เท-สะ-ว-สะ) แปลว่า “อยู่ในปฏิรูปเทส”

@@@@@@@

ขยายความ

มงคลข้อที่ 4 ในมงคล 38 ตามนัยแห่งมงคลสูตร คำบาลีในพระสูตรว่า

“ปฏิรูปเทสวาโส จ” (ปะ-ติ-รู-ปะ-เท-สะ-วา-โส จะ) แปลกึ่งทับศัพท์ว่า “การอยู่ในปฏิรูปเทส” ไขความว่า การอยู่ในถิ่นอันเหมาะสม

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [353] มงคล 38 บอกไว้ว่า
 
(4.) ปฏิรูปเทสวาโส จ (อยู่ในปฏิรูปเทศ, อยู่ในถิ่นมีสิ่งแวดล้อมดี — Paṭirūpadesavāsa: living in a suitable region; good environment)

ในอรรถกถาท่านขยายความ “ปฏิรูปเทสวาส = การอยู่ในถิ่นอันเหมาะสม” ไว้ดังนี้

     "ปฏิรูปเทโส นาม ยตฺถ จตสฺโส ปริสา วิจรนฺติ ทานาทีนิ ปุญฺญกิริยาวตฺถูนิ ปวตฺตนฺติ นวงฺคสตฺถุสาสนํ ทิปฺปติ ตตฺถ นิวาโส สตฺตานํ ปุญฺญกิริยปจฺจยตฺตา มงฺคลนฺติ วุจฺจติ."

     ถิ่นใด บริษัท 4 (คือภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา) ยังจาริกอยู่ ยังบำเพ็ญบุญกิริยาวัตถุ มีทาน เป็นต้น อยู่ นวังสัตถุศาสน์ (คือคำสั่งสอนของพระศาสดามีองค์ประกอบ 9 อย่าง) ยังรุ่งเรื่องอยู่ ถิ่นนั้นชื่อว่า ปฏิรูปเทส การอยู่อาศัยในปฏิรูปเทสนั้น พระพุทธองค์ตรัสว่าเป็นมงคล เพราะเป็นปัจจัยแก่การบำเพ็ญบุญของคนทั้งหลาย
______________________________
ที่มา : มังคลัตถทีปนี ภาค 1 ข้อ 81 หน้า 86

@@@@@@@

ดูก่อนภราดา.! สิ่งแวดล้อมเพียงแต่ยื่นโอกาสมาให้ ความสำเร็จนั้นไซร้ท่านต้องคว้าเอาเอง




ขอบคุณ : dhamma.serichon.us/2021/06/10/ปฏิรูปเทสวาส-อยู่ในปฏิร/
บทความของ ทองย้อย แสงสินชัย , 10 มิถุนายน 2021, By admin.