พิมพ์

[raponsan]

.



ภิกฺขเว (บาลีวันละคำ 3,243)

“ภิกฺขเว” แปลว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย”


 

ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีล

ภิกฺขเว อ่านว่า พิก-ขะ-เว , “ภิกฺขเว” เป็นรูปคำที่แจกวิภัตติแล้ว คำเดิมเป็น “ภิกฺขุ” (พิก-ขุ) มีรากศัพท์มาได้หลายทาง ดังนี้

(1) “ผู้ขอ” : ภิกฺขตีติ ภิกฺขุ = ภิกฺขฺ (ธาตุ = ขอ) + รู ปัจจัย, ลบ ร, รัสสะ อู เป็น อุ

(2) “ผู้นุ่งห่มผ้าที่ถูกตัดเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย” : ภินฺนปฏธโรติ ภิกฺขุ = ภินฺนปฏ = ผ้าที่ถูกตัดเป็นชิ้นๆ, ธโร = ผู้ทรงไว้ = ภิทฺ (ธาตุ = ทำลาย) + รู ปัจจัย, รัสสะ อู เป็น อุ

(3) “ผู้เห็นภัยในการเวียนตายเวียนเกิด” : สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุ = ภย (ภัย) + อิกฺขฺ (ธาตุ = เห็น) + รู ปัจจัย, ลบ ย, ลบ ร, รัสสะ อู เป็น อุ

(4) “ผู้ทำลายบาปอกุศล” : ภินฺทติ ปาปเก อกุสเล ธมฺเมติ ภิกฺขุ = ภิทฺ (ธาตุ = ทำลาย) + รู ปัจจัย, ลบ ร, รัสสะ อู เป็น อุ

(5) “ผู้ได้บริโภคอมตรสคือพระนิพพาน” : ภกฺขติ อมตรสํ ภุญฺชตีติ ภิกฺขุ = ภกฺขฺ (ธาตุ = บริโภค) + รู ปัจจัย, ลบ ร, รัสสะ อู เป็น อุ , แปลง อะ ที่ ภ-(กฺขฺ) เป็น อิ (ภกฺขฺ > ภิกฺข)

“ภิกฺขุ” (ปุงลิงค์) แจกด้วยวิภัตตินามหมวดอาลปนะ พหูพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “ภิกฺขเว” แปลว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย”

@@@@@@@

ขยายความ

โดยปกติ คำว่า “ภิกฺขเว” ที่พบในบาลีเป็นคำที่พระพุทธเจ้าตรัสเรียกหมู่ภิกษุเท่านั้น ภิกษุเรียกภิกษุด้วยกัน หรือผู้อื่นเรียกภิกษุยังไม่พบที่ใช้เรียกด้วยคำว่า “ภิกฺขเว”

ท่านที่นิยมฟังเทศน์มหาชาติย่อมจะได้ยินคำว่า “ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีล…” แทรกอยู่ตรงขึ้นต้นแหล่แทบทุกครั้ง นั่นย่อมหมายความว่า มหาเวสสันดรชาดกเป็นเรื่องที่พระพุทธเจ้าตรัสเล่าให้ภิกษุสงฆ์ฟัง จึงมีคำว่า “ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีล…” แทรกอยู่เป็นระยะตลอดทั้งเรื่อง




แถม

“ภิกฺขเว” มาจาก “ภิกฺขุ” แล้ว “ภิกฺขุ” หมายถึงบุคคลเช่นไรได้บ้าง ขอนำคำจำกัดความในแง่วินัยปิฎกมาเสนอไว้เป็นอลังการแห่งความรู้ ดังนี้

ภิกฺขูติ คำว่า ภิกษุ หมายความว่า

(1) ภิกฺขโกติ ภิกฺขุ ฯ
ที่ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นผู้ขอ

(2) ภิกฺขาจริยํ อชฺฌูปคโตติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าประพฤติภิกขาจริยวัตร (คือเที่ยวขอเขาเลี้ยงชีพ)

(3) ภินฺนปฏธโรติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าทรงผืนผ้าที่ถูกตัดเป็นท่อนแล้ว

(4) สามญฺญาย ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุโดยสมญา (คือมีผู้เรียกขาน)

(5) ปฏิญฺญาย ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุโดยปฏิญญา (คือยืนยันตัวเอง)

(6) เอหิภิกฺขูติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นเอหิภิกษุ

(7) ตีหิ สรณคมเนหิ อุปสมฺปนฺโนติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นผู้อุปสมบทแล้วด้วยไตรสรณคมน์

(8) ภทฺโรติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นผู้เจริญ

(9) สาโรติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่ามีสารธรรม

(10) เสโขติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นพระเสขะ

(11) อเสโขติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นพระอเสขะ

(12) สมคฺเคน สงฺเฆน ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อกุปฺเปน ฐานารเหน อุปสมฺปนฺโนติ ภิกฺขุ ฯ
ชื่อว่าภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นผู้อันสงฆ์พร้อมเพรียงกันอุปสมบทให้ด้วยญัตติจตุตถกรรมอันไม่กำเริบ ควรแก่ฐานะ

ตตฺร ยฺวายํ ภิกฺขุ สมคฺเคน สงฺเฆน ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อกุปฺเปน ฐานารเหน อุปสมฺปนฺโน อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ ฯ

บรรดาภิกษุเหล่านั้น ภิกษุที่สงฆ์พร้อมเพรียงกันอุปสมบทให้ด้วยญัตติจตุตถกรรมอันไม่กำเริบ ควรแก่ฐานะ นี้ชื่อว่าภิกษุที่ทรงประสงค์ในสิกขาบทนี้
_____________________________________
ที่มา: วินัยปิฎก มหาวิภังค์ ภาค 1 พระไตรปิฎกเล่ม 1 ข้อ 26

@@@@@@@

ดูก่อนภราดา.! วิธีวินิจฉัยว่าภิกษุควรทำอะไรและไม่ควรทำอะไร
                 : อะไรที่ต้องบวชเป็นภิกษุเท่านั้นจึงจะทำได้ จงทำทันที 
                 : อะไรที่แม้ไม่บวชเป็นภิกษุก็ทำได้ คิดให้ดีก่อนแล้วจึงทำ




Thank to : https://dhamtara.com/?p=11673
29 เมษายน 2021 : Admin ชมรมธรรมธารา