จังหวัด “พะเยา” มาจากไหน.?พะเยา ได้ชื่อจาก ภูยาว
คำว่าพะเยาในชื่อจังหวัดพะเยาและเมืองพะเยาสะกดแบบเก่าสุดว่า พยาว มาจากชื่อ ทิวเขาภูยาว หรือ ภูกามยาวเป็นทิวเขาประจำเมือง มีเมืองตั้งอยู่ตอนปลายของทิวเขา
เมืองพะเยา
เมืองพะเยา มีพัฒนาการมาแล้วตั้งแต่ก่อน พ.ศ. 1700 (ก่อนพุทธศตวรรษที่ 18) ต่อมาเป็นศูนย์กลางของแคว้นพะเยา นับเป็นรัฐเอกเทศร่วม สมัยแคว้นสุโขทัย และแคว้นเชียงแสน-เชียงรายหลัง พ.ศ. 1800 (หลังพุทธศตวรรษที่ 19) เมืองพะเยาตั้งอยู่บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำอิง (หรือแม่น้ำสายตา) ปลายทิวเขาภูกามยาว (หรือดอยชมภูหรือดอยด้วน) มีหนองเอี้ยง (ปัจจุบันคือกว๊านพะเยา) เป็นแหล่งน้ำที่มีความอุดมสมบูรณ์
ชื่อเมืองพะเยามีหลักฐานเก่าสุดอยู่ในศิลาจารึกวัดศรีชุม สมัยสุโขทัย (ศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ 2) ราวหลัง พ.ศ. 1800 เขียนว่า พยาว ในสมุทรโฆษคำฉันท์ (วรรณคดีสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น) เขียนว่า พยาว อยู่ในตอนเล่นเบิกโรงหนังใหญ่เรื่องลาวกับไทยฟันดาบว่า
๏ กูนี้เนื้อลาว
แต่ยังพยาว บมีผู้ปาน
เขาขึ้นชื่อกู ชื่อเสียงไกรหาญ
ปานปล้นเมืองมาร ขุนมารหักหัน
พระอุโบสถวัดศรีโคมคำ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา (ภาพจากหนังสือ ประวัติศาสตร์ สังคมและวัฒนธรรม เมืองพะเยา)
ปัจจุบันเขียนว่า พะเยา
ยังไม่พบหลักฐานว่าชื่อ พยาว สมัยเริ่มแรกเป็นภาษาอะไร? และมีความหมายอย่างไร? แต่สมัยหลัง ๆ มีคำอธิบายอยู่ในเอกสารว่าชื่อเมือง พะเยา หรือ พยาว มาจากชื่อเทือกเขาภูยาว หรือ ภูกามยาว
ชม “พะเยามาจากไหน?” รายการ ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ทอดน่องท่องเที่ยว ตอน“เมืองพะเยา ต้นทางรัฐล้านนา ต้นเรื่องพระเพื่อนพระแพง(ในพระลอ)” ออนแอร์เมื่อวันอังคารที่ 24 กันยายน 2562
ภูยาว หรือ ภูกามยาว บางทีเรียกว่า ดอยชม ภู-ดอยด้วน เป็นทิวเขาที่ทอดยาวจากทิศเหนือลงไปทิศใต้ เริ่มจากบริเวณที่ราบเขตอำเภอพาน จังหวัดเชียงราย อันเป็นเขตติดต่ออำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา หัวดอยที่อำเภอพานมีลักษณะตั้งชันคล้ายถูกตัดให้ด้วน ซึ่งแตกต่างจากดอยลูกอื่น ๆ ในละแวกเดียวกัน ชาวบ้านจึงเรียก ดอยด้วน แต่เอกสารประเภทตำนานและพงศาวดารเรียก ภูยาว หรือ ภูกามยาว
ทิวเขาดอยด้วนหรือภูกามยาวจะทอดยาวลงไปทางทิศใต้ แล้วค่อย ๆ ลาดต่ำลงเรื่อย ๆ จนถึงบริเวณที่ตั้งจังหวัดพะเยา อันเป็นที่ราบริมแม่น้ำอิง หรือแม่น้ำสายตาจึงสิ้นสุดทิวเขา
เหตุที่เรียกชื่อจอมเขาว่าภูตามประเพณีล้านช้างเนื่องจากยุคแรก ๆ ราวก่อน พ.ศ. 1700 เป็นชาติพันธุ์เดียวกับชาวล้านช้างหรือนับถือวัฒนธรรมล้านช้างแต่หลังจากถูกผนวกเป็นล้านนาราวหลังพ.ศ. 2000 เลยหันมาเรียกจอมเขาว่าดอย ตามประเพณีล้านนา
ชมวิดีโอ รายการ ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ทอดน่องฯตอน เมืองพะเยา ต้นทางรัฐล้านนา ต้นเรื่องพระเพื่อน พระแพง ได้ที่ : https://youtu.be/YDKAB5dxfuA
อ้างอิง : “กว่าจะเป็นจังหวัดพะเยา”. จากหนังสือ จังหวัดพะเยามาจากไหน?. โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ. สำนักพิมพ์มติชน. 2552
เผยแพร่ครั้งแรกในระบบออนไลน์ : เมื่อ 3 กันยายน พ.ศ.2561
เผยแพร่ " วันจันทร์ที่ 21 กันยายน พ.ศ.2563
ขอบคุณ :
https://www.silpa-mag.com/history/article_19972
ผู้เขียน
หัวข้อ: จังหวัด “พะเยา” มาจากไหน.? (อ่าน 972 ครั้ง)