เป็นคำถามจากเมล ที่พอจะนำมาตอบในนี้ได้
ถาม รู้ได้อย่างไรว่าจิตถึงพร้อมด้วยสมาธิเบื้องต้น
ตอบ รู้ได้ดั่งนี้ว่า
๓๗๑] ความเป็นธรรมอย่างเดียวเหล่านั้นเป็นไฉน ฯ
๑.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่งการบริจาคทาน
จิตของผู้มีสมาธิเบื้องต้นมีการน้อมนำจิตในการสละ บริจาค และให้ทาน
เชื่อมั่นในกุศลจิต เป็นไปตามความเพียรแห่งการภาวนา เรียกว่า ภาวนาปธาน
คือหมั่นสร้างกุศล
๒.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่งสมถนิมิต
จิตย่อมปรากฏลักษณะแห่งจิต ที่เรียกว่าพระลักษณะ และ พระรัศมีในฐานจิตที่กำหนดนั้น ๆ
โดยอาการแห่งปีติ และปราโมทย์ มีฉันทะเป็นฐาน ซึ่งเป็นไปตามกำลังของ ฉันทะอิทธิบาท
คือ มีความพอใจในการเจริญภาวนาในนิมิตนั้น
๓.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่งลักษณะ ความเสื่อม
ปัญญา คือยถาภูตญาณย่อมเข้ามองเห็นความเป็นจริงแห่งสัจจะธรรม คือขันธ์ 5 เบื้องต้นมองเห็น
ธรรมคือ อนิจจสัญญา ความกำหนดรู้ว่าไม่เที่ยงเป็นอารมณ์แต่ก็ยังไม่ชัดเจนเป็นระดับหนึ่งที่จัก
มองเห็น นี้เรียกว่ากำลังก้าวเข้าสู่การรู้เห็นตามความเป็นจริงเบื้องต้น
๔.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่งนิโรธ
จิตย่อมเข้าถึงซึ่งความดับกิเลสเป็นครั้งคราวในเบื้องต้น และพอกพูน นิพพิทาจิต ต่อสังขารขันธ์
มองเห็นสภาวะด้วยจิตเป็นสมาธิ คือ ความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปในสมาธิ
๕.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่ง การบริจาคทาน ของบุคคลผู้น้อมใจไปในจาคะทั้งหลาย
ความมั่นคงในธรรมอย่างเดียวสมบูรณ์นั้นคือปฏิปทา เพื่อพระนิพพานย่อมเป็นที่ตั้งในการสร้างกุศล
ญาณทัสสนะวิสุทธิ ย่อมตั้งมั่นด้วยองค์ธรรมไม่คืนกลับ....
๖.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่งสมถนิมิต ของบุคคลผู้หมั่นประกอบในอธิจิตทั้งหลาย
เมื่อประกอบจิตในสมถนิมิต ย่อมเห็นจิตอันยิ่งยวด ว่ามีแต่จิต ที่เป็นทุกข์ เป็นสุข และเป็นกลาง ๆ
เข้าใจสภาวะมีบ้างหายบ้าง
๗.ความเป็นธรรม อย่างเดียวในความปรากฏแห่งลักษณะความเสื่อม ของบุคคลผู้เจริญวิปัสสนาทั้งหลาย และ
จิตถึงสังขารุเปกขาญาณเพราะ มองเห็นตามความเป็นจริงเป็นจิตที่พร้อมเพื่อการวิปัสสนา มีการ
สัมปยุตธรรม สัมปยุตธาตุ เป็นต้น
๘.ความเป็นธรรมอย่างเดียวในความปรากฏแห่งนิโรธ ของพระอริยบุคคลทั้งหลาย
เมื่อจิตเห็นตามความเป็นจริง ก็ละกิเลสได้ตามจริง ตามลำดับ ตามขั้น ตามญาณ เป็น นิโรธสัญญา
คือการดับเชื้อไม่เกิดอีก สิ้นสุดกิเลสจริง ๆ
จิตที่ถึงความเป็นธรรมอย่างเดียวในฐานะ ๑ - ๔ เหล่านี้ ย่อมเป็นจิตที่มีปฏิปทาวิสุทธิผ่องใส เจริญงอกงามด้วยอุเบกขา และถึงความร่าเริงด้วยญาณ ฯ
ดังนั้นผู้ที่ถึงพร้อมด้วยสมาธิ จิตย่อมแล่่นไปตามลำดับ ด้วยปฏิปทาข้อ 1 ถึง ข้อที่ 4
ส่วนข้อนอกนั้นเป็นจิตที่ถึงพร้อมแล้วอย่างยิ่งยวด
ข้อความจากหนังสือ อานาปานสติปฏิสัมภิทามรรค หน้าที่ 23