พิมพ์

[raponsan]

.



สันโดษในเสนาสนะ 15 อย่าง | ภิกษุพึงอาศัยหรือใช้เสนาสนะ เพียงเพื่อปฏิบัติธรรมเท่านั้น | ไม่พึงคิดว่า อันนี้ชอบ..รับไว้ อันนั้นไม่ชอบ..ไม่รับ


 

สันโดษ 3 นี้ เป็นไปในปัจจัย 4 แต่ละอย่าง จึงรวมเรียกว่า สันโดษ 12 กล่าวคือ

สันโดษ 3 ได้แก่

1. ยถาลาภสันโดษ (ยินดีตามที่ได้, ยินดีตามที่พึงได้)
2. ยถาพลสันโดษ (ยินดีตามกำลัง)
3. ยถาสารุปปสันโดษ (ยินดีตามสมควร)

ปัจจัย 4 ได้แก่

1. จีวร (ผ้านุ่งห่ม)
2. บิณฑบาต (อาหาร)
3. เสนาสนะ (ที่อยู่อาศัย, ที่นั่งที่นอน)
4. คิลานปัจจัยเภสัชบริขาร หรือ เภสัช (ยาและอุปกรณ์รักษาโรค)

สี่อย่างนี้ สำหรับภิกษุ จำกัดเข้าอีกเรียกว่า นิสสัย 4 แปลว่า เครื่องอาศัยของบรรพชิต

1. ปิณฑิยาโลปโภชนะ (โภชนะคือคำข้าวที่ได้มาด้วยกำลังปลีแข้ง)
2. บังสุกุลจีวร (ผ้าที่เขาทิ้งตามกองขยะหรือตามป่าช้า)
3. รุกขมูลเสนาสนะ (อยู่อาศัยโคนไม้)
4. ปูติมุตตเภสัช (ยาน้ำมูตรเน่า)

@@@@@

อนึ่ง สันโดษ 3 นี้ เป็นคำอธิบายของพระอรรถกถาจารย์ ซึ่งมุ่งแสดงข้อปฏิบัติของพระภิกษุโดยเฉพาะปรากฏในอรรถกถาและฎีกามากมายไม่น้อยกว่า 10 แห่ง คฤหัสถ์พึงพิจารณาประพฤติปฏิบัติตามสมควร

นอกจากนั้นแล้ว ยังมีการจัดประเภทของหลักสันโดษสำหรับพระภิกษุสงฆ์เกี่ยวกับการใช้สอยปัจจัย 3 คือ จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ ในทีนี้จะนำเสนอการสันโดษในเสนาสนะ 15 อย่าง ตามลำดับ ดังนี้

พระธรรมโสภณ (ฟื้น ปาสาทิโก) (2519: 20) ได้อธิบาย ลักษณะของคำว่าความสันโดษไว้ว่า หลักธรรมที่ว่าด้วยสันโดษนั้น ไม่ได้ทำให้ประเทศล้าหลัง เพราะสันโดษ คือ ความพอใจในสิ่งต่างๆ เท่าที่ตนได้ไม่ล่วงสิทธิของผู้อื่น

สันโดษนั้นมีอยู่ 4 ประเภท คือ

1) สันโดษในสิ่งของ
2) สันโดษในหน้าที่การงาน
3) สันโดษในปศุสัตว์
4) สันโดษในคน




นอกจากการจำแนกดังกล่าวข้างต้นแล้ว พระพุทธศาสนาได้แยกย่อยเกี่ยวกับประเภทของสันโดษได้ ดังต่อไปนี้

สันโดษในเสนาสนะ 15 อย่าง สันโดษในเสนาสนะนี้ พระพุทธเจ้าทรงตรัสให้ภิกษุสันโดษในเสนาสนะ 15 อย่าง คือ

1. สันโดษในการตรึก หมายความว่า ภิกษุไม่ควรคิดว่า ที่อยู่ของตนทรุดโทรม อยากได้เสนาสนะที่ตนชอบใจ พึงอยู่ พึงใช้ในเสนาสนะนั้น เพื่อเป็นเครื่องมือในการปฏิบัติธรรมเท่านั้น

2. สันโดษในการไป หมายความว่า ภิกษุเข้าไปหาเสนาสนะ โดยไม่ต้องคิดว่าจะได้ที่ไหน พึงไปโดยใส่ใจในพระกัมมัฏฐานเป็นใหญ่

3. สันโดษในการแสวงหา หมายความว่า ภิกษุผู้แสวงหาไม่ต้องกำหนดว่าที่อยู่เป็นอะไร พึงไปกับภิกษุผู้มีศีลเป็นที่รักเท่านั้น

4. สันโดษในการได้ หมายความว่า ภิกษุไม่คิดว่าที่อยู่นี้น่าชอบใจ ที่อยู่นั้นไม่น่าชอบใจ ไม่ควรให้ความคิดเช่นนั้นเกิดขึ้น

5. สันโดษในการรับ หมายความว่า ภิกษุไม่พึงคิดว่าของนี้น่าชอบใจ เราจักรับแต่ที่อยู่นี้ ที่อยู่นั้นไม่น่าชอบใจจักไม่รับ ควรรับเอาเสนาสนะอย่างใดอย่างหนึ่งที่พออยู่ได้เท่านั้น

@@@@@

6. สันโดษในการเว้นจากความอยากได้ หมายความว่า ภิกษุไม่ควรแสวงหาที่อยู่เฉพาะ แต่ในตระกูลที่มั่งคั่งร่ำรวยเท่านั้น ควรแสวงหาเที่ยวไปตามลำดับ

7. สันโดษตามแต่ได้ หมายความว่า เมื่อภิกษุสามารถยังอัตภาพให้เป็นไปด้วย เสนาสนะนั้น ไม่ว่าเสนาสนะนั้นจะเศร้าหมองหรือประณีตอย่างไรก็ตามพึงอยู่ในเสนาสนะนั้น

8. สันโดษตามกำลัง หมายความว่า การที่ภิกษุรู้ถึงกำลังของตนแล้ว พึงยังอัตภาพของ ตนให้ดำรงอยู่ด้วยเสนานะที่ตนได้มาด้วยกำลังของตนเอง

9. สันโดษตามความเหมาะสม หมายความว่า การที่ภิกษุให้เสนาสนะที่น่าพอใจแก่ภิกษุรูปอื่น ส่วนตนอยู่ในเสนาสนะที่มีความเหมาะสมในการยังชีพแทน

10. สันโดษในอุปการะ หมายความว่า ภิกษุพึงรู้ว่า จะอาศัยอยู่ และใช้เสนาสนะ เพียงเพื่อบำเพ็ญสมณธรรม

@@@@@

11. สันโดษในการกำหนด หมายความว่า ภิกษุไม่ควรรับเสนาสนะที่ทายกถวาย แต่ควรรับเท่าที่เหมาะสมสำหรับตนเท่านั้น

12. สันโดษในการบริโภค หมายความว่า ภิกษุใช้เสนาสนะด้วยการพิจารณาว่า ที่อยู่อาศัยนี้เป็นสถานที่ที่ป้องกันความหนาวร้อนเท่านั้น

13. สันโดษในการเว้นจากการสะสม หมายความว่า ภิกษุไม่พึงสร้างที่อยู่เพื่อการสะสม

14. สันโดษในการสละ หมายความว่า ภิกษุพึงสละด้วยการไม่เห็นแก่หน้ากันพึงตั้งอยู่ในสาราณียธรรมก่อนจึงสละ

15. สันโดษในการรับ หมายความว่า ภิกษุไม่พึงคิดว่า ของนี้น่าชอบใจเรา จักรับ, แต่ของนี้ของนั้นไม่น่าชอบใจ จักไม่รับ, ควรรับอาหารอย่างใดอย่างหนึ่งที่เพียงพอแก่การฉันเท่านั้น (ที.อ. (ไทย) 3/309/213)

@@@@@

หลักสันโดษในการบริโภคเสนาสนะของพระสงฆ์นี้สามารถนำมาประยุกต์ในการใช้ สอยเสนาสนะของคฤหัสถ์ได้ เช่น การรู้จักประมาณในการซื้อหาหรือสร้างที่อยู่อาศัยและเครื่องใช้ไม้สอยภายในบ้าน

รวมไปถึงอุปกรณ์เครื่องอำนวยความสะดวกต่างๆ พอสมกับฐานะความเป็นอยู่ของตนและเป็นไปตามความจำเป็นขั้นพื้นฐาน ไม่ประพฤติตัวเห่อเหิมบริโภคจนเกินตัว ใช้สอย อย่างรู้คุณค่าและประหยัดอดออม เป็นต้น





ขอขอบคุณ :-
บทความ : สาระนิพนธ์ เรื่อง "สันโดษ คือ องค์ธรรมแห่งการรู้จักพอ" โดย พระมหาวีรยุทธ กุสลจิตฺโต, พระมหามิตร ฐิตปญฺโญ