พิมพ์

[raponsan]

.

ลูกช้างกินนมคน ภาพเก่า สมัย รัชกาลที่ 5


เบื้องหลังภาพชวนฉงน “ลูกช้างกินนมคน” ภาพเก่าในตำนานสมัยรัชกาลที่ 5

“ลูกช้างกินนมคน” เป็นภาพของสตรีชาวสยามกำลังอุ้มลูกน้อยพร้อมให้นมช้างตัวหนึ่งอยู่ โดยช้างน้อยเอางวงพาดบ่าและดูดนมจากเต้าของเธออย่างน่าเอ็นดู

ไฉนหญิงคนนี้มายืนให้นมลูกช้าง.?

เรื่องนี้ เอนก นาวิกมูล อธิบายไว้ใน ศิลปวัฒนธรรม (ฉบับพฤศจิกายน 2522) ว่า คนในภาพคือ “นางสุก” เป็นชาวจังหวัดตาก กำลังให้นมลูกช้างหลงแม่ (กำพร้าแม่) ถ่ายเมื่อ พ.ศ. 2446 สมัยรัชกาลที่ 5

รายละเอียดของเรื่องนี้อยู่ใน นิทานโบราณคดี เรื่องที่ 20 พระนิพนธ์ของ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทำให้ทราบว่า เป็นเรื่องราวเมื่อครั้งพระองค์เป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย และได้เสด็จไปตรวจราชการที่เมืองตาก เมื่อได้ยินเรื่องเล่าลือว่า มีลูกช้างกินนมคนจึงเกิดสนพระทัย


สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ (ภาพจาก ศิลปวัฒนธรรม ฉบับมกราคม 2527)


ความในพระนิพนธ์ว่าไว้ ดังนี้

“จะเป็นเมื่อปีใดจำไม่ได้ ในสมัยเมื่อฉันเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย มีชายชาวเมืองตากคนหนึ่ง ไปพบลูกช้างกำพร้าแม่แต่ยังเล็กตัวหนึ่ง เดินโซเซอยู่ในป่า นึกสงสารด้วยเห็นว่าถ้าทิ้งไว้อย่างนั้นก็คงตาย จึงชวนเพื่อนไปด้วยช่วยกันเอาเชือกผูกคอลูกช้างตัวนั้นจูงพามาบ้าน วานให้เมียช่วยเลี้ยงด้วยให้กินน้ำต่างข้าวต่างนมด้วยกันกับกล้วยและหญ้าอ่อน

เวลานั้นเมียกำลังมีลูกอ่อน แต่ก็รับเลี้ยงด้วยสงสารลูกช้าง ถึงวันรุ่งขึ้นเห็นลูกช้างกินน้ำข้าวแล้วยังร้องอยู่ นึกว่าคงเป็นเพราะหิวนม จึงรีดนมของตนเองที่เหลือลูกกินใส่ชามส่งให้ลูกช้าง ลูกช้างได้กินน้ำนมคนก็ติดใจ แต่นั้นอยากกินเมื่อใด ก็เข้าไปเคล้าเคลียประจบหญิงคนเลี้ยง แกก็เกิดเอ็นดู เลยรีดนมให้ลูกช้างกินทุกวัน

วันหนึ่งกำลังอุ้มลูกอยู่มือหนึ่งลูกช้างเข้ามาขอนมกิน จะรีดนมไม่ได้ จึงลองแอ่นอกยื่นนมออกไปให้ทั้งเต้า ลูกช้างก็เอางวงขึ้นพาดบ่าอ้าปากเข้าดูดนมกินที่เต้าเหมือนอย่างเด็ก

แต่นั้นแม่นมก็เลยรัก ยอมให้ดูดนมกินจากเต้าเสมอ ส่วนลูกช้างก็เลยติดหญิงนั้นเป็นแม่นมเหมือนอย่างเด็กติดแม่…”

ทั้งยังทรงเล่าด้วยว่า แม้แต่เวลาเข้านอนในโรงนอน ขณะแม่นมนอนบนที่นอนยกพื้น ให้ลูกตนนอนข้างใน ลูกช้างจะมานอนตรงพื้นดินริมยกพื้นนั้น แล้วเอางวงพาดให้ถูกตัวแม่นมเสมอ คนบ้านใกล้เรือนเคียงก็ช่วยกันเลี้ยงและเล่นกับช้างน้อยจนคุ้นเคย


นางสุกอุ้มลูกน้อยพร้อมให้นมลูกช้าง (ภาพจาก Wellcome Collection)


สรุป คือ สามีของนางสุกเข้าป่าไปพบลูกช้างหลงแม่ มีความสงสารจึงเอามาเลี้ยง ลูกช้างรู้จักกินนมนางสุก จึงเป็นที่รักของทุกคน

หลังจากสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทอดพระเนตรนางสุกให้นมลูกช้าง จึงมีพระดำริให้พามาถวายให้รัชกาลที่ 5 ทอดพระเนตรที่กรุงเทพฯ ทรงบรรยายต่อว่า

    “เผอิญมาถึงเวลากลางเดือนอ้ายใกล้กับงานปีที่วัดเบญจมบพิตร เมื่อพระเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรแล้ว ฉันให้เอาไปกั้นม่านให้คนดูที่งานวัดเบญจมบพิตร ดูเหมือนพ่อเลี้ยงกับแม่เลี้ยงของลูกช้าง จะได้เงินกลับขึ้นไปด้วยไม่น้อย”

ภายในงาน พระองค์ยังทรงจัดห้องขายรูปถ่ายลูกช้างกินนมคนเป็นพิเศษอีกห้องหนึ่ง จึงมีรูปถ่ายนางสุกเลี้ยงลูกช้างหลงเหลือมาให้เห็น และเป็นหลักฐานภาพนี้ถ่ายเมื่อ พ.ศ. 2446

ส่วนครอบครัวนางสุกกับช้างนั้น สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงเล่าว่าเมื่อกลับไปเมืองตาก ทั้งคู่ก็ยังเลี้ยงดูลูกช้างร่วมกับลูกของตนจนเติบโตมาด้วยกัน

อ่านเพิ่มเติม :-

    • ช้างเผือกรัชกาลที่ 1-7 มีจำนวนกี่ช้าง?
    • “ช้างบรรณาการ” จากรัชกาลที่ 4 จบชีวิตที่ร้านขายเนื้อกรุงปารีส!?
    • 3 อันดับ 4 พระเจ้าแผ่นดินอยุธยา ที่มี “ช้างเผือก” คู่พระบารมีจำนวนมากที่สุด






ขออขอบคุณ :-
ผู้เขียน : ธนกฤต ก้องเวหา
เผยแพร่ : วันศุกร์ที่ 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2568
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรก : เมื่อ 28 กุมภาพันธ์ 2568
website : https://www.silpa-mag.com/history/article_149112
อ้างอิง :-
- เอนก นาวิกมูล. ลูกช้างกินนมคน พ.ศ. 2446. ศิลปวัฒนธรรม ฉบับพฤศจิกายน พ.ศ. 2522.
- ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. (2487). นิทานโบราณคดี. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร. ห้องสมุดดิจิทัลวัชรญาณ.

[raponsan]

.



เปิดตำนานลูกช้างดื่มนมคน.! ช้างน่าเอ็นดูจากเมืองตากสู่งานวัดกรุงเทพฯ ที่กรมพระยาดำรงสั่งให้มาถวายรัชกาลที่ 5 ทอดพระเนตร

    "ภาพจากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ รหัส เนกาติฟ 23703 คือ ภาพนางสุก ชาวจังหวัดตาก ที่ให้นมของตนแก่ลูกช้างหลงแม่ ลูกช้างกําลังเอางวงพาดบ่านางสุกดื่มนมเหมือนเด็ก ในขณะที่นางสุกใช้มืออีกข้างหนึ่งอุ้มลูกอ่อนไปด้วย

     รายละเอียดของเรื่องนี้มีอยู่ในนิทานโบราณคดีเรื่องที่ 20 พระนิพนธ์ของสมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ โดยสรุปคือ สามีของนางสุกเข้าป่าไปพบลูกช้างหลงแม่ มีความสงสารจึงเอามาเลี้ยง ลูกช้างรู้จักกินนมนางสุกจึงเป็นที่รักของทุกคน

     วันหนึ่งสมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพเสด็จไปตรวจราชการ เห็นว่าเป็นการแปลกประหลาด จึงสั่งให้พาลงมาถวาย ร.5 ทอดพระเนตรที่กรุงเทพฯ บังเอิญมาถึงเมื่อใกล้งานวัด เบญจมบพิตร จึงได้กั้นม่านเก็บเงินคนดูที่ในงาน ได้เงินกลับไปเมืองตากมาก อนึ่งในงานนี้ สมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงจัดห้องขายรูปถ่ายลูกช้างกินนมคนเป็นพิเศษอีกห้องหนึ่งด้วย (เชื่อว่าถ่ายในปี พ.ศ. 2446 นั้น) รูปถ่ายนางสุกเลี้ยงลูกช้างจึงมีหลงเหลือมาให้เราได้เห็น รูปนางสุกเท่าที่พบมี 2 ท่า อีกรูปหนึ่งนั้นนางสุกหันหน้าไปทางขวา" เอนก นาวิกมูล บรรยาย


ขอบคุณภาพจาก https://variety.kachon.com/362604

สำหรับเรื่องของนางสุกกับลูกช้างตัวนี้ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงบรรยายไว้ในนิทานโบราณคดี ความว่า "จะเป็นเมื่อปีใดจำไม่ได้ ในสมัยเมื่อฉันเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย มีชายชาวเมืองตากคนหนึ่ง ไปพบลูกช้างพังกำพร้าแม่แต่ยังเล็กตัวหนึ่ง เดินโซเซอยู่ในป่า นึกสงสารด้วยเห็นว่าถ้าทิ้งไว้อย่างนั้นก็คงตาย จึงชวนเพื่อนที่ไปด้วยช่วยกันเอาเชือกผูกคอลูกช้างตัวนั้นจูงพามาบ้าน วานให้เมียช่วยเลี้ยงด้วยให้กินน้ำข้าวต่างนมด้วยกันกับกล้วยและหญ้าอ่อน

เวลานั้นเมียกำลังมีลูกอ่อน แต่ก็รับเลี้ยงด้วยสงสารลูกช้าง ถึงวันรุ่งขึ้นเห็นลูกช้างกินน้ำข้าวแล้วยังร้องอยู่ นึกว่าคงเป็นเพราะหิวนม จึงรีดนมของตนเองที่เหลือลูกกินใส่ชามส่งไปให้ลูกช้าง ลูกช้างได้กินน้ำนมคนก็ติดใจ แต่นั้นอยากกินเมื่อใด ก็เข้าไปเคล้าเคลียประจบหญิงคนเลี้ยง แกก็เกิดเอ็นดู เลยรีดนมให้ลูกช้างกินทุกวัน

วันหนึ่งกำลังอุ้มลูกอยู่มือหนึ่งลูกช้างเข้ามาขอนมกิน จะรีดนมไม่ได้ จึงลองแอ่นอกยื่นนมออกไปให้ทั้งเต้า ลูกช้างก็เอางวงขึ้นพาดบ่าอ้าปากเข้าดูดนมกินที่เต้าเหมือนอย่างเด็ก แต่นั้นแม่นมก็เลยรัก ยอมให้ดูดนมกินจากเต้าเสมอ

ส่วนลูกช้างก็เลยติดหญิงนั้นเป็นแม่นมเหมือนอย่างเด็กติดแม่ จนเวลานอนก็เข้าไปนอนอยู่ด้วยที่ในโรง แม่นมนอนที่บนยกพื้น วางเมาะลูกของตัวเองไว้ข้างหนึ่ง ลูกช้างนอนกับแผ่นดินที่ริมยกพื้นอีกข้างหนึ่ง เอางวงพาดให้ถูกตัวแม่ไว้ที่แห่งใดแห่งหนึ่งเสมอจนเคยกัน พวกบ้านใกล้เรือนเคียงก็พากันชอบมาช่วยเลี้ยง และเล่นกับลูกช้างตัวนั้นจนคุ้นกับคนสนิท


ขอบคุณภาพจาก https://variety.kachon.com/362604


เวลานั้นเผอิญฉันขึ้นไปตรวจราชการที่เมืองตาก ได้ยินว่ามีช้างกินนมคน ให้เรียกมาดูก็เห็นจริงดังว่า เห็นแปลกประหลาดยังไม่เคยมีแต่ก่อน ฉันจึงสั่งให้พาลงมาถวายพระเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรที่กรุงเทพฯ

เผอิญมาถึงเวลากลางเดือนอ้ายใกล้กับงานปีที่วัดเบญจมบพิตร เมื่อพระเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรแล้ว ฉันให้เอาไปกั้นม่านให้คนดูที่งานวัดเบญจมพิตร ดูเหมือนพ่อเลี้ยงกับแม่เลี้ยงของลูกช้าง จะได้เงินกลับขึ้นไปด้วยไม่น้อย ได้ยินว่าเมื่อกลับขึ้นไปถึงเมืองตาก ก็เลี้ยงดูลูกช้างตัวนั้น ให้วิ่งเล่นอยู่กับลูกของตัวที่ในบ้าน จนเติบโตขึ้น จึงได้จับเชิงใช้อย่างช้างสามัญ"






ขอขอบคุณ :-
ที่มา : เฟซบุ้ค Silpawattanatham - ศิลปวัฒนธรรม ·  3 ธันวาคม 2019 
https://www.facebook.com/SilpaWattanatham/posts/เปิดตำนานลูกช้างดื่มนมคน-ช้างน่าเอ็นดูจากเมืองตากสู่งานวัดกรุงเทพฯ-ที่กรมพระยาดำ/2415969335199111/

อ้างอิง :-
https://vajirayana.org/นิทานโบราณคดี
เอนก นาวิกวิมูล "รูปเก่าเล่าเรื่อง ลูกช้างกินนมคน พ.ศ. 2446" ในศิลปวัฒนธรรม ฉบับพฤศจิกายน 2536
ขอบคุณภาพจาก https://variety.kachon.com/362604