พิมพ์

[เท่ากับผลรวม]

 

ยุคลธรรม กับ ปัสสัทธิ สัมโพชฌงค์ เหมือนกันหรือไม่ครับ

[raponsan]

   
   
   ผมจะคุยเป็นเพื่อนในเชิงปริยัติ
     คุณเท่ากับผลรวม อาจรู้ความหมายตามพยัญชนะแล้ว แต่อาจมีบางท่านยังไม่ทราบ
    ก่อนอื่นขอให้แจ้งให้ทราบว่า พระอาจารย์ได้อธิบาย เรื่อง"พระยุคลธรรม ๖" ไว้แล้วในห้องนี้
    ชื่อกระทู้ คือ "ถ้าต้องการผ่านไปปฏิบัติห้องที่ 2 พระยุคลธรรม หก ต้องทำอย่างไรครับ"
    เจ้าของกระทู้ คือ คุณเสริมสุข ต้องการอ่านคลิกที่ลิงค์ข้างล่างได้เลยครับ
    http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=7876.0

     ยุคลธรรม คือ อะไร
     ยุคล เป็นทั้งบาลีและสันสกฤต แปลว่า คู่, ทั้งสอง
    (ตามความหมายของ พจนานุกรมอิเล็กทรอนิกส์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒)
    ดังนั้น ยุคลธรรม คือ ธรรมที่เป็นคู่ๆ กันอยู่
    ขอให้สังเกตข้อความในพระไตรปิฎก ดังนี้

    [๕๕] กายปัสสัทธิ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    การสงบ การสงบระงับ กิริยาที่สงบระงับ ความสงบระงับแห่งเวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า กายปัสสัทธิ มีในสมัยนั้น.
    [๕๖] จิตตปัสสัทธิ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    การสงบ การสงบระงับ กิริยาที่สงบ กิริยาที่สงบระงับ ความสงบระงับแห่งวิญญาณขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตตปัสสัทธิ มีในสมัยนั้น.
    [๕๗] กายลหุตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    ความเบา ความรวดเร็ว ความไม่เชื่องช้า ความไม่กระด้าง แห่งเวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า กายลหุตา มีในสมัยนั้น.
    [๕๘] จิตตลหุตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    ความเบา ความรวดเร็ว ความไม่เชื่องช้า ความไม่กระด้าง แห่งวิญญาณขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตตลหุตา มีในสมัยนั้น.
    [๕๙] กายมุทุตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    ความอ่อน ภาวะที่อ่อน ความไม่กักขฬะ ความไม่แข็ง แห่งเวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า กายมุทุตา มีในสมัยนั้น.
    [๖๐] จิตตมุทุตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    ความอ่อน ภาวะที่อ่อน ความไม่กักขฬะ ความไม่แข็ง แห่งวิญญาณขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตตมุทุตา มีในสมัยนั้น.
    [๖๑] กายกัมมัญญตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    กิริยาที่ควรแก่การงาน ความควรแก่การงาน ภาวะที่ควรแก่การงาน แห่งเวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า กายกัมมัญญตา มีในสมัยนั้น.
    [๖๒] จิตตกัมมัญญตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    กิริยาที่ควรแก่การงาน ความควรแก่การงาน ภาวะที่ควรแก่การงาน แห่งวิญญาณขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตตกัมมัญญตา มีในสมัยนั้น.
    [๖๓] กายปาคุญญตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    กิริยาที่คล่องแคล่ว ความคล่องแคล่ว ภาวะที่คล่องแคล่ว แห่งเวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า กายปาคุญญตา มีในสมัยนั้น.
    [๖๔] จิตตปาคุญญตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    กิริยาที่คล่องแคล่ว ความคล่องแคล่ว ภาวะที่คล่องแคล่ว แห่งวิญญาณขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตตปาคุญญตา มีในสมัยนั้น
    [๖๕] กายุชุกตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    ความตรง กิริยาที่ตรง ความไม่คด ความไม่โค้ง ความไม่งอ แห่งเวทนาขันธ์สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า กายุชุกตา มีในสมัยนั้น.
    [๖๖] จิตตุชุกตา มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?
    ความตรง กิริยาที่ตรง ความไม่คด ความไม่โค้ง ความไม่งอ แห่งวิญญาณขันธ์
    ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า จิตตุชุกตา มีในสมัยนั้น.
_____________________________________________
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๔ พระอภิธรรมปิฎก เล่มที่ ๑ ธรรมสังคณีปกรณ์
จิตตุปปาทกัณฑ์ กุศลธรรม กามาวจรมหากุศลจิต ๘ จิตดวงที่ ๑ บทภาชนีย์
ที่มา http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=34&A=598&Z=847

    สรุปตามอภิธรรมแล้ว ได้ ๖ คู่ คือ
     ๑. กายปัสสัทธิ-จิตตปัสสัทธิ
     ๒. กายลหุตา-จิตตลหุตา
     ๓. กายมุทุตา-จิตตมุทุตา
     ๔. กายกัมมัญญตา-จิตตกัมมัญญตา
     ๕. กายปาคุญญตา-จิตตปาคุญญตา
     ๖. กายุชุกตา-จิตตุชุกตา

     ดังนั้นอาจเป็นไปได้ว่า ห้องพระยุคลธรรม ๖ ในกรรมฐานมัชฌิมาฯ
     มีที่มาจาก "ธรรมทั้ง ๖ คู่นี้" เป็นความเห็นส่วนตัวครับ ไม่ใช่คำของครูอาจารย์
     ถึงตรงนี้คงพอเข้าใจแล้วว่า ยุคลธรรม คือ อะไร
     

[raponsan]

     
   
    ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ คือ อะไร
      ปัสสัทธิ คือ ความสงบกายสงบใจ, ความสงบใจและอารมณ์,
     ความสงบเย็น, ความผ่อนคลายกายใจ (ข้อ ๕ ในโพชฌงค์ ๗)
     [ความหมายตาม พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต)]

     ขอยกข้อความที่เนื่องด้วยปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ในพระไตรปิฎก มาแสดงดังนี้

     [๕๔๒] โพชฌงค์ ๗ คือ
                    ๑. สติสัมโพชฌงค์
                    ๒. ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์
                    ๓. วิริยสัมโพชฌงค์
                    ๔. ปีติสัมโพชฌงค์
                    ๕. ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
                    ๖. สมาธิสัมโพชฌงค์
                    ๗. อุเบกขาสัมโพชฌงค์

     [๕๔๓] ในโพชฌงค์ ๗ นั้น สติสัมโพชฌงค์ เป็นไฉน
     - ภิกษุในศาสนานี้ เป็นผู้มีสติ ประกอบด้วยสติและปัญญาอันยิ่ง ระลึกได้ ระลึกได้ย่อยๆ ซึ่งกิจที่ทำไว้นานๆ หรือวาจาที่กล่าวไว้นานๆ นี้เรียกว่า สติสัมโพชฌงค์
     - ภิกษุนั้น มีสติอย่างนั้นอยู่ วิจัย เลือกสรร พิจารณา ซึ่งธรรมนั้น ด้วยปัญญา นี้เรียกว่า ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์
     - ความเพียร ความไม่ย่อหย่อน อันภิกษุนั้นผู้วิจัย เลือกสรร พิจารณาซึ่งธรรมนั้น ด้วยปัญญา ปรารภแล้ว นี้เรียกว่า วิริยสัมโพชฌงค์
     - ปีติ อันปราศจากอามิส เกิดขึ้นแก่พระภิกษุผู้มีความเพียรอันปรารภแล้ว นี้เรียกว่า ปีติสัมโพชฌงค์
     - กายก็ดี จิตก็ดี ของภิกษุผู้มีใจปีติ ย่อมสงบระงับ นี้เรียกว่า ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
     - จิตของภิกษุผู้มีกายสงบระงับแล้ว มีความสุขสบาย ย่อมตั้งมั่น นี้เรียกว่า สมาธิสัมโพชฌงค์
     - ภิกษุนั้น เป็นผู้เพ่งเล็งอยู่ด้วยดี ซึ่งจิตที่ตั้งมั่นอย่างนั้น นี้เรียกว่า อุเบกขาสัมโพชฌงค์
__________________________________________
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๕ พระอภิธรรมปิฎก เล่มที่ ๒ วิภังคปกรณ์
๑๐. โพชฌงควิภังค์ สุตตันตภาชนีย์ โพชฌงค์ ๗ นัยที่ ๑
ที่มา http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=35&A=7181&Z=7207&pagebreak=0

   
     [๕๔๘] ปีติสัมโพชฌงค์ เป็นไฉน
     ปีติที่มีวิตก มีวิจาร มีอยู่ ปีติที่ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีอยู่
     ปีติที่มีวิตก มีวิจารแม้ใด ปีติที่มีวิตก มีวิจารแม้นั้น ก็ชื่อว่า ปีติสัมโพชฌงค์
     ย่อมเป็นไป เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน
     ปีติที่ไม่มีวิตก ไม่มีวิจารแม้ใด ปีติที่ไม่มีวิตก ไม่มีวิจารแม้นั้น ก็ชื่อว่า ปีติสัมโพชฌงค์
     ย่อมเป็นไปเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน

     [๕๔๙] ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ เป็นไฉน
     กายปัสสัทธิ มีอยู่ จิตตปัสสัทธิ มีอยู่
     กายปัสสัทธิแม้ใด กายปัสสัทธิ แม้นั้น ก็ชื่อว่า ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
     ย่อมเป็นไปเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้เพื่อนิพพาน
     จิตตปัสสัทธิแม้ใด จิตตปัสสัทธิแม้นั้น ก็ชื่อว่า ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
     ย่อมเป็นไปเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน

     [๕๕๐] สมาธิสัมโพชฌงค์ เป็นไฉน
     สมาธิที่มีวิตก มีวิจาร มีอยู่ สมาธิที่ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีอยู่
     สมาธิที่มีวิตก มีวิจารแม้ใด สมาธิที่มีวิตก มีวิจารแม้นั้น ก็ชื่อว่า สมาธิสัมโพชฌงค์
     ย่อมเป็นไปเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน
     สมาธิที่ไม่มีวิตก ไม่มีวิจารแม้ใด สมาธิที่ไม่มีวิตก ไม่มีวิจารแม้นั้น ก็ชื่อว่า สมาธิสัมโพชฌงค์
     ย่อมเป็นไปเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน
_______________________________________________________
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๕ พระอภิธรรมปิฎก เล่มที่ ๒ วิภังคปกรณ์ โพชฌงค์ ๗ นัยที่ ๒
ที่มา http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=35&A=7208&Z=7258&pagebreak=0

   
    ดังนั้นคำว่า "ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์" จึงหมายถึง
    ความสงบทางกายและใจ ที่เป็นไปเพื่อการตรัสรู้ และนิพพาน
     

[raponsan]

ยุคลธรรม กับ ปัสสัทธิ สัมโพชฌงค์ เหมือนกันหรือไม่ครับ

     

   
     ตอบตามคำอธิบายของพยัญชนะ ก็จะได้ว่า
     เหมือนกัน เพราะ ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ มียุคลธรรมอยู่ ๑ คู่ คือ กายปัสสัทธิและจิตตปัสสัทธิ
     หากยกเอาพระยุคลธรรม ๖ มาตั้ง ก็จะเห็นว่า
     ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์เป็นข้อธรรมคู่ที่หนึ่ง จากทั้งหมด ๖ คู่ของพระยุคลธรรม

     อย่างไรก็ตาม เข้าใจว่า เจ้าของกระทู้อาจต้องการทราบอารมณ์ของกรรมฐานหรือวิปัสสนามากกว่า
     ขอยกเอาบทความในหนังสือ คู่มือสมถะวิปัสสนากรรมฐาน เรียบเรียงโดย พระครูสังฆรักษ์วีระ ฐานวีโร 
     มาแสดงบางส่วนดังนี้

     อารมณ์ของพระยุคลธรรม ๖ ประการ
 ๑.พระกายปสฺสทฺธิ จิตปสฺสทฺธิ กายสงบ จิตสงบ อุปจารสมาธิ สมาธิสงบ ขั้นที่ ๑
 ๒.พระกายลหุตา จิตลหุตา กายเบา จิตเบา อุปจารสมาธิ สมาธิเบา ขั้นที่ ๒
 ๓.พระกายมุทุตา จิตมุทุตา กายอ่อน จิตอ่อน อุปจารสมาธิ สมาธิอ่อน ขั้นที่ ๓
 ๔.พระกายกมฺมญฺญตา จิตกมฺมญฺญตา กายควรแก่การงาน จิตควรแก่การงาน อุปจารสมาธิ สมาธิควรแก่การงานขั้นที่ ๔
 ๕.พระกายปาคุญญตา จิตปาคุญญตา กายแคล่วคล่อง จิตแคล่วคล่อง อุปจารสมาธิสมาธิแคล่วคล่อง ขั้นที่ ๕
 ๖.พระกายุชุคฺคตา จิตตุชุคฺคตา กายตรง จิตตรง อุปจารสมาธิ สมาธิตรง ขั้นที่ ๖

     จะเห็นว่า อารมณ์ของพระยุคลธรรม คือ อุปจารสมาธิในระดับต่างๆ สูงสุดคือ ขั้นที่ ๖

     เรื่องนี้หากวิจัยธรรมกันต่อไป ก็ขอให้ดูลำดับการสอนของกรรมฐานมัชฌิมาฯ ในห้องพุทธานุสติ ที่เริ่มที่   
              - พระธรรมปิติ ต่อด้วย
              - พระยุคลธรรม ถัดมาก็เป็น
              - พระสุขสมาธิ
     สังเกตไหมครับว่า โพชฌงค์ ๗ มีลำดับจากที่ ๔ ถึง ๖ ดังนี้
              ๔. ปีติสัมโพชฌงค์
              ๕. ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
              ๖. สมาธิสัมโพชฌงค์

     เหมือนกันอย่างไร ก็ขอให้คิดเอาเอง สำหรับผมเริ่มอึดอัด เห็นทางที่จะวิจัยอยู่ข้างหน้า
     แต่ปัญญายังไปไม่ถึง ขอยุติเพียงเท่านี้ ข้อสงสัยที่เหลือ ขอให้วิจัยกันเอาเองนะครับ