ธรรม ๑, ธรรม-, ธรรมะ [ทํา, ทํามะ-] น. คุณความดี เช่น เป็นคนมีธรรมะ เป็นคนมีศีลมีธรรม;
คําสั่งสอนในศาสนา เช่น แสดงธรรม ฟังธรรม ธรรมะของพระพุทธเจ้า;
หลักประพฤติปฏิบัติในศาสนา เช่น ปฏิบัติธรรม ประพฤติธรรม;
ความจริง เช่น ได้ดวงตาเห็นธรรม; ความยุติธรรม, ความถูกต้อง, เช่น ความเป็นธรรมในสังคม;
กฎ, กฎเกณฑ์, เช่น ธรรมะแห่งหมู่คณะ;
กฎหมาย เช่น ธรรมะระหว่างประเทศ;
สิ่งทั้งหลาย, สิ่งของ, เช่น เครื่องไทยธรรม. (ส. ธรฺม; ป. ธมฺม).
ที่มา พจนานุกรมอิเล็กทรอนิกส์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒
ธรรม สภาพที่ทรงไว้, ธรรมดา, ธรรมชาติ, สภาวธรรม, สัจจธรรม, ความจริง;
เหตุ, ต้นเหตุ; สิ่ง, ปรากฏการณ์, ธรรมารมณ์, สิ่งที่ใจคิด; คุณธรรม, ความดี, ความถูกต้อง, ความประพฤติชอบ;
หลักการ, แบบแผน, ธรรมเนียม, หน้าที่; ความชอบ, ความยุติธรรม; พระธรรม, คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ซึ่งแสดงธรรมให้เปิดเผยปรากฏขึ้น
ธรรม ในประโยคว่า “ให้กล่าวธรรมโดยบท” บาลีแสดงคำสอนในพระพุทธศาสนา ที่ท่านเรียงไว้ จะเป็นพุทธภาษิตก็ตาม สาวกภาษิตก็ตาม ฤษีภาษิตก็ตาม เทวดาภาษิตก็ตาม เรียกว่าธรรม ในประโยคนี้
ธรรม (ในคำว่า “การกรานกฐินเป็นธรรม”) ชอบแล้ว, ถูกระเบียบแล้ว
ธรรม ๒ หมวดหนึ่ง คือ
๑.รูปธรรม ได้แก่รูปขันธ์ทั้งหมด
๒.อรูปธรรม ได้แก่ นามขันธ์ ๔ และนิพพาน; อีกหมวดหนึ่ง คือ
๑.โลกียธรรม ธรรมเป็นเป็นวิสัยของโลก
๒.โลกุตตรธรรม ธรรมอันมิใช่วิสัยของโลก ได้แก่ มรรค ๔ ผล ๔ นิพพาน ๑ ; อีกหมวดหนึ่ง คือ
๑.สังขตธรรม ธรรมที่ปัจจัยปรุงแต่งได้แก่ขันธ์ ๕ ทั้งหมด
๒.อสังขตธรรม ธรรมที่ปัจจัยไม่ปรุงแต่ง ได้แก่ นิพพาน
ที่มา พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ (ป.อ.ปยุตโต)
บทสรรเสริญพระธรรมคุณ(บทสวดสวดมนต์ทำนองสรภัณญะ)
ธรรมะคือคุณากร ส่วนชอบสาธร ดุจดวงประทีปชัชวาล
แห่งองค์พระศาสดาจารย์ ส่องสัตว์สันดาน สว่างกระจ่างใจมล
ธรรมใดนับโดยมรรคผล เป็นแปดพึงยล และเก้ากับทั้งนฤพาน
สมญาโลกอุดรพิสดาร อันลึกโอฬาร พิสุทธิ์พิเศษสุกใส
อีกธรรมต้นทางครรไล นามขนานขานไข ปฏิบัติปริยัติเป็นสอง
คือทางดำเนินดุจคลอง ให้ล่วงลุปอง ยังโลกอุดรโดยตรง
ข้าฯ ขอโอนอ่อนอุตมงค์ นบธรรมจำนง ด้วยจิตและกายวาจา ฯ
คุณอาฟ้าใสครับ ไม่อยากให้คุณอาคิดว่า กรรมฐานมัชฌิมา จะให้ความหมายของคำว่า
"ธรรม" ต่างจากสำนักอื่นๆ ชาวพุทธทุกท่านมีครูคนเดียวกันครับ ก็คือพระพุทธเจ้า
การที่จะเข้าใจความหมายของธรรมะ ได้อย่างรู้แจ้งแทงตลอดนั้น
น่าจะมาจากการปฏิบัติธรรมเท่านั้น อันนี้ผมคิดเอง ไม่รู้ถูกรึเปล่า
การที่ผมนำความหมายต่างๆของคำว่า "ธรรม" มาให้อ่านกัน
เป็นเพียงการคุยเป็นเพื่อน แต่ก็นำเอาไปเป็นไกด์ไลน์ได้
ส่วนคำตอบที่คุณอาฟ้าใส จะมีให้หลาน ต้องใช้ "โยนิโสมนสิการ" เอาเองครับ
ธรรมย่อมคุ้มครองผู้ประพฤติธรรม
ผู้เขียน
หัวข้อ: ธรรมะ คือ อะไร ? (อ่าน 22368 ครั้ง)